Nεοελληνες και Ευρωπαιοι

Από το «’Ιδιον» στήν εξατομίκευση

Του Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Στη Χριστιανική «Εσπερία» για αιώνες,τα όρια ανάμεσα στον εσωτερικό βίο και τη δημόσια δράση του ανθρώπου δεν ησαν ξεκάθαρα.Ο πιστός(υπήκοος και οχι πολίτης,του οποίου η ιδιότητα στα αρχαιοελληνικά χρόνια υπήρξε προ νόμιο του Δήμου,τον οποιο δεν ενδιέφερε το εσωτερικό της ιδιωτικής ζωής αλλά η εξωτερική όψη) ανυψωνόταν απ’το κοσμικό στο θρησκευτικό,ητοι απ’το προσωπικό στο δημό σιο,μολονότι δύσκολα θα μπορούσε να εξισώσει κανείς το δημόσιο με το θρησκευτικό.

Μετά αγώνες,πολίτης πιά ο πιστός–υπήκοος,επεδίωξε ταυτόχρονα να φθάσει τον ιδιωτικό του βίο εκει όπου έμοιαζε στην ολότητά του με ό,τι ο άνθρωπος υπήρξε στην αρχαιότητα.

Προχωρώντας,απορρόφησε στην ιδιωτική σφαίρα ζωής όλες τις ατομικές δραστηριότητες,γιατί αυτες και οχι η δημόσια σφαίρα είχαν γι’αυτόν σημασία.

Στους νεώτερους χρόνους ιδιαίτερα,οι ιδιωτικές αυτές δραστηριότητες,σήμαιναν για τον άνθρωπο αναγνώριση ενός χώρου,που «ίδιον» καλούμενος,αφορούσε στον εσωτερικό του βίο.

Ετσι,η res publica αναγκάσθηκε να σεβασθεί το πρόσω πο,που επιθυμεί να λειτουργεί στον συνεχώς ευρυνόμενο αυτόν χώρο,ως αυθύπαρκτο όν,με εσωτερική αυτοτέ λεια, δηλαδή ως ιδιώτης εκτός-του-κόσμου, βιώνοντας το «ίδιον»,και να δρά έκτοτε μέχρι σήμερα,ως υποκείμενο της Ιστορίας εντός-του-κόσμου,στα «κοινά».

Το «ίδιον» δε ως προσωπικό ζήτημα του ανθρώπου,η πολιτεία ηταν υποχρεωμένη να σέβεται πιά.Και αυτό που εμπόδιζε αυτήν να παραβιάζει την ιδιωτική ζωή των πολιτών της και να διατηρεί ιερά τα όρια κάθε ιδιωτικού χώρου,δεν ηταν μόνο ο σεβασμός για τον ατομικό χώρο-οίκο,αλλά και το γεγονός,οτι ο άνθρωπος χωρίς σπίτι,δέν μπορούσε να συμμετέχει στις υποθέσεις του κόσμου,διότι δεν θα είχε,μέσα σ'αύτόν,ένα,πράγματι,δικό του χώρο.

(Ο ιδιωτικός χώρος,τό «οικείν» στά Γερμανικά,θα πεί και «υπάρχειν».Το ich bin (Είμαι),λέει ο Μάρτιν Χάΐντεγκερ σημαίνει είμαι δίπλα στα πράγματα που τα οικώ. Και «οικώ» σημαίνει είμαι κοντά στην πηγή-της προελεύσεώς μου-ενώ όταν είμαι μακρυά απ'την πηγή αυτή,είμαι άν-οίκειος, τουτέστιν αν-έστιος,μακρυά απ'την εστία μου).

Η ιερότητα,ούτως ειπείν,του ιδιωτικού χώρου (όπως εχει σημειωθεί)μοιάζει με την ιερότητα του απόκρυφου,αφου η οικιακή σφαίρα,που μένει κρυμμένη απ’τη δημόσια ζωή, στεγάζει πράγματα κρυμμένα και αδιαπέραστα απο ξένη ματιά και γνώση.

Στην Ελληνική αρχαιότητα υπήρχε ενα είδος νεκρής ζώ νης ανάμεσα στον ιδιωτικό και δημόσιο χώρο,ο δε Νόμος ταυτιζόταν με οριακή γραμμή.Ή σημασία του όρου «Νόμος» την εποχή εκείνη αντιστοιχούσε στο τείχος και αυτός ο εν είδει τείχους Νόμος,ήταν ιερός.

Ή λέξη «Νόμος»,άλλωστε,προήλθε,απ’το Νέμειν,που σημαίνει κατέχω (ενα ορισμένο χώρο) και κατοικώ (σ'αυτόν).Ό συν δυασμός Νόμου και φραγμού στη λέξη Νόμος είναι ολοφάνερος σ'ενα απόσπασμα του Ηράκλειτου:«Μάχεσθαι χρή τoν δήμον υπέρ του νόμου,όκωσπερ τείχεος».

Στους νεώτερους χρόνους,η έννοια του ιδιωτικού χώρου, δεν αποδίδεται σ’ενα αμετάβλητο και σταθερά εντοπισμένο μέρος του κόσμου,αλλ'αντίθετα επειδή πηγή του έχει τον άνθρωπο,η διαφορά δε μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου, έγκειται σ'ό,τι πρέπει να κρύβεται και σ'ό,τι πρέπει να δείχνεται.Ή νεώτερη εποχή ανεκάλυψε πόσο πλούσιο και πολύμορφο μπορούσε να είναι το βασίλειο του κρυμμένου, υπο τις συνθήκες της εσωτερικότητος.Και ειναι εκπληκτικό, οτι απ’την αρχή της Ιστορίας ως την εποχή μας,αυτό που χρειάσθηκε να μείνει στην ιδιωτική σφαίρα,ηταν πάντα το πιο σημαντικό μέρος της ανθρώπινης υπάρξεως.

΄Ωστε κάθε τι που έρχεται σ’αντίθεση με το Νόμο αυτόν και στην Ευρώπη και αλλού,καταδικάζεται αμείλικτα,αφ’ ότου ελεύθεροι της θύραθεν παιδείας ερευνητές, επιστή μονες,φιλόσοφοι και άλλοι,με το έργο που ως «ίδιον» δημιούργησαν,συνέβαλαν,αποφασιστικά, στην ανάπτυξη του πολιτισμού,εντός-του-κόσμου,με την Επιστήμη,τη διδασκαλία της κλασικής παιδείας και τη μελέτη και διάδοση της νέας Γνώσεως.Και έπραξαν τούτο χωρίς να δεχθούν την ιδιοποίηση του ατομικού τους χώρου και τη δέσμευση της ελεύθερης σκέψεως και βέβαια της ατο μικής τους συνειδήσεως.Διεφύλαξαν έτσι «περίφρα κτο»,άρα ελεύθερο τον ιδιωτικό τους χώρο,για να διατηρούν,ανεξάντλητη την πηγή τους,απ'όπου επιδιώκουν ο «δικός τους αυτός χώρος μέσα στον κοινό χώρο», ν’άναπτύσσεται και ν'απλώ νεται,συνεχώς ολο καί ευρύτερα,για όλους τους ανθρώπους ως τις μέρες μας.

Δημοσιεύθηκε την 6η.8.2004

***

Απ΄την εξατομίκευση στήν ΄Υβρι

Του Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Πρίν εισέλθω στο πιο κρίσιμο θέμα,τις σχέσεις δηλαδή των νεοελλήνων με τά Ευρωπαϊκά πράγματα, χρειάζεται, στο σημείο αυτό,να προσθέσω μερικά ακόμη που αφο ρούν στην εκκοσμίκευση του Ευρωπαίου:

Ο δυτικός άνθρωπος αλλάζοντας βαθμιαία αντίληψη για την επίγεια ζωή,έφθασε απ’τον χριστιανικό ασκητισμό στον πείσμονα ατομισμό,απαλλαγμένος απ'τους δεσμούς της γεννήσεως και της κοινότητος,καθώς και απ' τις ύποχρεώσεις του παρελθόντος.Αρχικά,δραστηριοποιήθηκε μέσα στη μοναδική αυθεντία,ύστερα στη διαχωρισμένη εκκλησιαστική και κοσμική εξουσία,έκτοτε ανάμεσα στον 15ο και 17ο αιώνα,στις μεγάλες ταραχές και αναστατώσεις, που είχαν ως αποτέλεσμα,για πρώτη φορά μετά τον Θου κυδίδη,την προσπάθεια κατανοήσεως της ιστορίας.

Απ’τη Γαλλική και βιομηχανική επανάσταση και μετά θεωρήθηκε θέσφατο,πως οι ιστορικές αλλαγές ειναι το παν.

΄Ολοι οι κανόνες δημόσιου βίου βασίσθηκαν στην αρχή: «Σκέψου για τον εαυτό σου καί μην εμπιστεύεσαι.Μη δέχεσαι οτι κάτι είναι σωστό επειδή το έχεις δει γραμμένο. Πρέπει τα συμπεράσματα να τα βγάζεις μόνος σου».

΄Ατομα με αυτοπεποίθηση και προσωπική αυτονομία, αφέ θηκαν μόνα τους να τα βγάζουν πέρα,οσο καλλίτερα μπορούσαν,στηριγ μένα στην ατομική επιθυμία,που δεν μειώνει την επίδραση του εγωϊσμού και δεν καταστέλλει την άσκηση της αυθαιρεσίας.

΄Εχοντας συγκροτήσει σε συλλογικότητα (societas) τη συνεξάρτησή τους,οργάνωσαν ως μη α-πράγμονες πολίτες και το «Πράγμα»,τα πεπραγμένα τους δηλαδή στον δημόσιο χώρο (res publica),με θεσμούς και όργανα, ορθολογιστικά,πάνω σε Βεμπεριανά γραφειοκρατικά κριτήρια με εκπαιδευμένα στελέχη,και μέσα σ’ένα σύστημα νομικών κανόνων θεμελιωμένων,κυρίως,στη Ρωμαϊκή παράδοση, που χρησίμευαν για την προστασία της δημόσιας τάξεως και την εξυπηρέτηση των κρατικών σκοπών αλλά και για την εξασφάλιση του πολίτη (αντίληψη του νόμου ως αυτόνομου συστήματος σχέσεων μεταξύ ελευθέρων ατόμων).

Στά πλαίσια αυτά ανέπτυξαν τις οικονομικές τους δρα στηριότητες,στην αρχή σ΄ενα ριζοσπαστικό laissez-faire,με τον επιχειρηματία,τον εργάτη,την παραγωγή,την πειθαρχία και τη συνεχή εργασία,με κίνητρο το κέρδος.

Περιώνυμη εχει μείνει η διαπίστωση του ΄Ανταμ Σμίθ,

(στο έργο του «ο Πλούτος των 'Εθνών») που θεμελίωσε τη θεωρία για τον homo οeconomicus,τον άνθρωπο δηλαδή ο οποίος μοναδικό ιδανικό του έχει το κέρδος,το οποίο πάντοτε βοηθά «τον άπληστο,κτητικό,οπορτουνιστή» άν θρωπο:

«Δεν περιμένουμε το γεύμα μας απ’την καλωσύνη του κρεοπώλη,του ζυθοποιού,ή του αρτοποιού,αλλά απ’το ενδιαφέρον τους για το δικό τους συμφέρον.Δεν απευθυνόμαστε στην ανθρωπιά τους, αλλά στη φιλαυτία τους».

Ευρύτερα,τα συμφέροντα (ατομικά και συλλογικά) που μπορεί στις συναλλαγές μεταξύ των ανθρώπων (interest, εξ’ού και νιτερέσο) να διαφέρουν,πολλές φορές δεν χωρίζουν αλλά ως utilitas, ενώνουν.

Ο δυτικός άνθρωπος (που στη φυή-τη φτιαξιά του-μέχρι τώρα ίσως δεν έχει υποστή καμμιά ουσιαστική μεταβολή), προβάλλοντας τον εαυτό του και τα πάθη του,τίμησε, ιδιαίτερα στο πρόσφορο έδαφος του Λουθηρανισμού και του Καλβινισμού,την πολυϋμνητη εργασία.

Και μολονότι ηταν υποχρεωμένος να τηρεί αρχικά αναρίθμητους κανόνες συμπεριφοράς, βιώνοντας, συνεχώς τον κομφορισμό, μέσα σ’ενα ομοιόμορφα ισοπεδωτικό τρόπο ζωής,εν τούτοις ανέπτυξε περαιτέρω αυθόρμητη δράση και διέπραξε εξαιρετικά κατορθώματα,επιτελώντας μοναδικές πράξεις,ωστε οι καλλίτεροι του είδους του,που ως εξαιρετικοί,ήθελαν να δείξουν πραγματικά ποιοί ήσαν, έχοντας υπερβεί το στάδιο του μόχθου για την επιβίωση, ν’ αποτε λέσουν τους ξεχωριστούς,οι οποίοι ώθησαν όπως ειναι γνωστό,ακόμη πιο μπροστά την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη του δυτικού κόσμου,επιδιώκοντας και την πολιτιστική τους δραστηριότητα και τη βιωματική έμπειρία ως αυτοπραγμάτωση.

Οταν όμως θέλησαν να καταστήσουν κοινά ολ’αυτά σε όλους τους ανθρώπους,βρέθηκαν να έχουν αγγίξει τα όρια της αρχαίας Ύβρεως.

Οι Ελληνες (για τούς οποίους η τριπλή τιάρα του Πάπα έγινε,δια μέσου της ιστορίας, λατινική καλύπτρα, στη συνέχεια φρυγικός σκούφος των «αβράκωτων» της Γαλλικής επαναστάσεως κ.ο.κ.), ήσαν απ΄τους πρώτους οι οποίοι διαχρονικά,στην πορεία αυτή των Ευρωπαϊκών πραγμάτων, στάθηκαν αντιφατικοί (απ΄την αντιπάθεια στη συμπάθεια,και αντίστροφα).Θα δούμε λοιπόν στη συνέχεια.

Δημοσιεύθηκε την 20η.8.2004

***

«Τα παπούτσια του Χατζηχρήστου»

Του Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Ποιά η σχέση,λοιπόν,των Ευρωπαϊκών πεπραγμένων που αναπτύχθηκαν εδω, πρός τη νεοελληνική πραγματικότητα;

Στο ανεξάρτητο νεοελληνικό κρατίδιο,το 1832,με τους 700 χιλιάδες περίπου «λιμώττοντας και άγραμμάτους», κατοίκους:

α)Η Ελληνική γη «καθημαγμένη και γυμνή» παρουσίαζε ει κόνα ερημώσεως.«΄Οπου κι’αν γύριζες τά μάτια σου,βράχοι γυμνοί και ξεραϊλα,χωράφια ακαλλιέργητα,πουθενά δρόμοι, πουθενά γεφύρια». Οπως διεπίστωνε ο Μάουρερ,«δέν έβλεπες μονάχα σπίτια ερειπωμένα,αλλά κι΄ολόκληρα χωριά και πόλεις».

β)Ο ιδιωτικός (κοινοτικός-δημόσιος) βιος χαρακτηρι ζόταν απ΄την οικογένεια που ηταν το κέντρο ανισότητος.Ο άνδρας,σκλάβος κι’αυτός των πιεστικών αναγκών επιβιώσε ως, κυριαρχούσε ως αρχηγός της οικογένειας.Εξω απ΄τον οι κογενειακό χώρο ειχε μάθει να συνεργάζεται με άλλους ανδρες σε κοινές υποθέσεις για τη «συλλογική» μέρι μνα(κοινοτικό βίο).

γ)Η οικονομία αυτοκαταναλωτική,πρόβαλλε έμμονη αντίστα ση στον εκχρηματισμό και στην εμπορευματοποίηση της (αγροτοποιμενικής) παραγωγής.

Η οικονομία της αγοράς,που προϋποθέτει καταμερισμό εργασίας, εξειδίκευση και ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών με χρήματα και με τον μηχανισμό της προσφοράς και της ζητήσεως,εν πολλοίς δεν ίσχυε στη χώρα.

Στη μετεπαναστατική Ελλάδα περίσσευμα εισοδήματος που θα μπορούσε να συσσωρεύεται ως κεφάλαιο «δηλαδή σε πλούτο επενδεδυμένο κατά τρόπο ωστε να επιφέρει κέρδος» όπως συνέβαινε τότε στην Ευρώπη,δεν υπήρχε.Εξω ομως απ’την Ελλάδα ζούσαν και εργάζονταν από παλαιά ΄Ελληνες πρόσφυγες και οικονομικοί μετανάστες,πολλοί απ΄αυτούς έμποροι.

Καθ’όλο το διάστημα του 19ου αιώνα ο Ελληνισμός εξ έθρεψε αρκετούς βαθύπλουτους,αλλά τα μεγάλα εισοδήματα ανήκαν σε πρόσωπα που λειτουργούσαν εκτός του Ελλαδικού χώρου.

Τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια το εθνικό εισόδημα δεν φαίνεται να ξεπερνούσε τα 80 εκατομμύρια φράγκα, δηλαδή κάτι περισσότερο από 100 φράγκα ανά κάτοικο.Την ίδια εποχή το εισόδημα τεσσάρων Ελλήνων του εξωτερικού (Σίνα,Βαλλιάνων,Βερναρδάκη και Ράλλη)ηταν της ίδιας τάξεως και μεγέθους με το σύνολο του εθνικού εισοδήματος της Ελλάδος.

δ) Ο άνδρας,που πρωταρχικά,θα μπορούσε να θεωρηθεί ως «κοινωνικό» (μάλλον κοινοτικό) ζώο,ειχε ιδιοσυγκρασία και πεποιθήσεις για τη σημασία της εξουσίας,οι οποίες, ου σιαστικά,ησαν προπολιτικές.Ο χαρακτήρας και οι απόψεις του για τη ζωή αντιστοιχούσαν,κατά βάση στην ιδιωτική σφαίρα και στον αγώνα επιβιώσεως που κατέβαλλε και οχι στον υποτυπώδη,αν οχι ανύπαρκτο δημόσιο βίο.

Η «ισότητα» μεταξύ των «ελευθέρων» ανδρών στην κοι νοτική-δημόσια δράση τους,δεν ειχε σχέση με τη δικαι οσύνη.Στον στοιχειώδη δημόσιο βίο ηταν άνιση.

Οι μεμονωμένες περιπτώσεις αντιλήψεως του κοινοτικού βίου με το στοιχείο του εξωτερικευμένου ηρωϊσμού, έβρι σκαν την έκφρασή τους στην αναρχία και την καταφυγή στά «ρέμπελα»,άρνηση ουσιαστικά υποταγής σε θεσμούς και κανόνες ζωής.

Η μεταξύ των ανδρών κοινωνική και επαγγελματική συμπεριφορά,πάντως,ειχε ενισχυθεί και εδραιωθεί κατά τους μακρούς αιώνες Χριστιανικής ορθόδοξης επιρροής και διδασκαλίας,εκτός των άλλων και ως προσφορά θυσιών πρός τρίτους ανταποκρινόμενη σε κοινότητα αναγκών και κινδύνων ζωής,διαποτισμένη απο πνεύμα αλληλεγγύης,που αντιστοιχούσε,γενικά,στη φιλάνθρωπη αντίληψη.

Σ’αυτή λοιπόν μέσα την ατμόσφαιρα γενικά,και ο Θεό δωρος Κολοκοτρώνης,οπως είδαμε,ζητούσε «τά πιστρόφια της νύφης» (της Ευρώπης) στην Ελλάδα,εννοώντας βέβαια την οργάνωση του πολιτιστικού και δημοσίου βίου των νεο ελλήνων πάνω στά αρχαιοελλληνικά πρότυπα,με τη συνεργασία,προφανώς και της Εσπερίας.

Στην οργάνωση της κοινωνίας και πολιτείας ωστόσο,οπως γράφει ο Νικ.Δραγούμης,αγνοήθηκαν «κατά κράτος,και έδα φος,και κλίμα και κάτοικοι»,ενω έπρεπε να ληφθεί μέριμνα για τα «πρόσωπα και τα πράγματα του τόπου,να γίνη επιμε λεστέρα μελέτη δια τους καιρούς,τας περιστάσεις,και τας χρείας,να εξερευνηθούν τα υπάρχοντα στοιχεία και ν’ ακουσθούν προσεκτικώτερον αι συμβουλαί της πείρας».

Το οικοδόμημα της χώρας,κατασκευάσθηκε «μακράν της Ελ λάδος».Οι προσπάθειες που κατεβλήθησαν για να οργανωθεί πολιτικά και διοικητικά η χώρα,περιορίσθηκαν σε Ευρω παϊκές αντιγραφές,πράγμα το οποιο,κατά τον θυμόσοφο λόγο του Θ.Κολοκοτρώνη,έμοιαζε με την απόφαση να βάλουν «τα παπούτσια του Χατζηχρήστου στά πόδια του Λόντου».Ηταν εκείνος γίγας,αυτος δε νάνος.

Δημοσιεύθηκε τη 27η.8.2004

Τα realia της Ιστοριογραφίας

Του Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Η ίδρυση του νεοελληνικού κράτους το 1832,επιβεβαίωσε την ιδέα του ΄Εθνους.

Απ’τον 11ο μ.Χ αιώνα,οπως είδαμε και ιδιαίτερα απ΄τον 14ο με τον Γεώργιο (Πλήθωνα) Γεμιστό που,επέστελλε απ’τον Μυστρά,στον Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Μανουήλ:«...Εσμέν γαρ ουν,ων ηγείσθε και βασιλεύετε, ΄Ελληνες το γένος,ως η τε φωνή και πάτριος παιδεία μαρτυρεί(...)Την χώραν ΄Ελληνες αεί οικούντες οι αυτοί εξ ότου περ άνθρωποι διαμνημονεύουσιν (...)΄Ελληνες την δε την χώραν (...)αυτοί τε αεί φαίνονται κατέχοντες»,ειχε αρχίσει να διαμορφώνεται η νεοελληνική συνείδηση.Τα χρόνια της σκλαβιάς,΄Ελληνες της διασποράς και ο υπόδουλος λαός,στά δημοτικά τραγούδια,στά παραμύθια, τίς παραινέσεις,στα ιστορήματα,στα θούρια,στους αγώνες ακόμη και στις προφητείες τους,αναζητούσαν («ως εις τα σπλάγχνα ενός σφαγίου») τα σημεία σωτηρίας, την ελπίδα αναγεννήσεως και τα πεπρωμένα του Γένους,ανέμεναν, δηλαδή την ευλογημένη ημέρα κατά την οποία «παίδες Ελλήνων κατά τα έθιμά των συλλεγόμενοι»,θάφερναν πάλι στον τόπο «το κλέος της Ελληνικής φωνής» (γλώσσας) και θα σύστηναν κράτος δικό τους.

Οπως διαπιστώνεται απ΄τις σχετικές έρευνες και μελέτες, στη ροή της Ιστορίας,πάντοτε κυριαρχεί το στοιχείο της Συνέχειας,ως κοινή σταθερά.

Ειναι δε Συνέχεια η συνειδητή προσπάθεια να «ξαναθυμό μαστε και να ανανεώνουμε την κληρονομιά μας»,η οποία συνιστά Παράδοση.

Ιστορική Συνείδηση και Συνέχεια έχουν ένα,σχεδόν,ιερό χαρακτήρα,κατά τον Ευρωπαίο φιλόσοφο της ιστορίας Γιάκομπ Μπούρκχαρτ (του οποίου η σκέψη θεωρείται «ως ο πλέον βάσιμος,σύγχρονος,στοχασμός πάνω στην Ιστορία».)

Απο πολλού χρόνου πλέον,η Ευρωπαϊκή ιστοριογραφία έχει αρχίσει να εμπεδώνει αταλάντευτη πεποίθηση για τη σημα σία του αμέσου παρελθόντος των νεοελλήνων,του Βυζαντίου δηλαδή,ως «μιάς ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας»,η οποία,ενω συγχρόνως ηταν ενα Ελληνικό κράτος πού ανήκε στον Μεσαίωνα, διεφύλασσε ολόκληρη τη λογία παράδοση της Αρχαιότητος. «Ήταν ανατολικό φρούριο της Ευρώπης στην επαναλαμβανόμενη έφοδο της Ασιατικής Άνατολής, ενα χριστιανικό κράτος με την μοναστική-άσκητική συνιστώσα,αλλά και μαζί ο εγγυητής και ο θεματοφύλακας του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού»,κατά τον καθηγητή Χούνγκερ.

΄Αλλωστε,και η δυτική ιστορική Συνέχεια,σύμφωνα με τον Γ.Μπούρκχαρτ,ξεκινάει,απ΄τον εξελληνισμό της Ανατολής με τον ΜέγαΑλέξανδρο,φθάνει στη Ρώμη και καταλήγει στη διατήρηση ολόκληρου του κορμού του αρχαίου δυτικού πολιτισμού απ’τη Χριστιανική Εκκλησία.

Ωστε η Ευρωπαϊκή εγκυρότητα που απέκτησαν αντίστοιχες μελέτες νεοελλήνων κορυφαίων ιστορικών για την πορεία του Γένους,έχει σημασία ίση με την αξία αληθινής επιστήμης, διότι αυτά που διαπίστωσαν στις σχετικές τους εργασίες, βρίσκονται στο πνεύμα ενότητος καί συνέχειας του Ελληνικού λαού, κατά την έννοια του Γ.Μπούρκχαρτ.

Και είναι άξιο παρατηρήσεως οτι,μετά αλλεπάλληλες ιδεο λογικές στρεβλώσεις που υπέστη η,νεώτερη πρό παντός, Ελληνική ιστορία απο πολλούς προβεβλημένους στις μέρες μας «ιστορικούς»,ντόπιους και αλλοδαπούς,βρήκε,στα στερνά του ο σύγχρονος νέστωρ της ιστοριογραφίας μας Σπ. Ασδραχάς,το κουράγιο να πεί τον μεγάλο λόγο («Καθημερινή» 24.11.2002):

«(...)Να σταματήσουν οι ανόητοι,οι οποίοι λένε ότι ο εθνι κισμός είναι κακό πράγμα.Ο εθνικισμός είναι το ίδιο πράγμα με τον εθνισμό-γίνεται εθνικισμός όταν παραστρα τήσει.Ειδεμή ο εθνισμός ειναι η μεγαλύτερη επανάσταση που έχει συμβεί στον κόσμο μετά τον χριστιανισμό (...). Ειμαι πάρα πολύ λυπημένος με ανθρώπους που έχουν την αίσθηση του χρόνου και που πηγαίνουν να ερμηνεύσουν το πρόβλημα του εθνισμού με αναφορές μόνο στη συνειδητή ιστοριογραφία.Υπάρχει και αυτή,αλλά υπάρχουν και άλλες καταστάσεις.Για να κάνεις σύνθεση,πρέπει(...)να έχεις σχέση με τα κείμενα,με τη γη,με τους ανθρώπους (...) Η κατ’ εμέ αποτυχία της ελληνικής ιστοριογραφίας είναι οτι δεν αισθάνθηκε την ανάγκη ν’ασχοληθεί με τα πράγματα αλλά με τον λόγο περί των πραγμάτων.Δεν μείναμε στη μελέτη των πραγματικοτήτων εκείνων που εξηγούν γιατί με αναιρέσεις φθάνουμε στο σχήμα της συνέχειας.Και δεχόμαστε την εύκολη λύση,αυτό που είπε ο Φαλμεράϊερ «δεν είστε Ελληνες».Ο Παπαρρηγόπουλος αναιρεί το σχήμα.Μελετά τα realia (...). Πρέπει να στοχαστούμε σοβαρά πάνω στο έργο του Ζαμπέλιου και του Παπαρρηγόπουλου».

Κατά τους σοβαρούς ερευνητές:

α) Η Ιστορία μας επιτρέπει να συνειδητοποιήσουμε τον ατομικό και σι λογικό μας εαυτό, δείχνει τους ευρύτατους οριζοντές μας και κομίζει αξίες της Παραδόσεως οι οποίες θεμελιώνουν τη ζωή μας. Για μας τους 'Ελληνες, καμμιά πραγματικότητα δεν είναι τόσο ουσιαστική όσο η Ιστορία, ιδιαίτερα η δική μας Ιστορία.

β) Με την Ιστορία μαθαίνουμε ποιά επιτεύγματα υπήρξαν καί ποιοί ό1 eροι συνέτριψαν προσπάθειές μας στο παρελθόν. Συνειδητοποιώντας τα βήματά μας μπορούμε να προχωρούμε στη ζωή με αμφίπλευρο τον φωτισμό, του παρελθόντος και του παρόντος.

γ) Ωστόσο, οι πιο πολλοί Ελληνες έχουν γνώση της ιστορίας απ το ιστοΕ κό εγχειρδιο της μέσης, κυρίως, παιδείας(οταν δεν έχει εισαχθεί στι ιστορία η ιδεολογία). Ποτέ δεν μπόρεσαν ως νέοι να λάβουν ιστοριι μόρφωση, εκτός αν είχαν την τύχη να έχουν ενα καλά καταρτισμένο Δι σκαλο.

Η μέθοδος, εξάλλου, διδασκαλίας του μαeήματος της Ιοτορίας από μι ρους αρκετών εκπαιδευτικών, ηταν και ειναι ράθυμη, η οποια πάντοi δυναμώνει την επιπολαιότητα και την φιλοκριτική διάθεση των μαθητώ (δυο σημάδια της Ελληνικής εξυπνάδας), με αποτελεσμα η ιστορική αντ. ληψη των πραγμάτων να παραμένει Θεμελιωμένη σε σαθρές βάσεις. Συμπέρασμα:0ί Ελληνες βγαίνουν ανιστόρητοι, αλλά και αγεωγράφητε απ'τά σχολεία. Οι πιο πολλοί έχουν Θαμπές αναμνήσεις απ'το ιστορικι εγχειριδιο των νεωτέρων χρόνων ή απο πανηγυρικούς λόγους, ή ακόμι και απο ανεύθυνα ιστορικά άρθρα εφημεριδων και περιοδικών ή έιλλc πρόχειρα δημοσιεόματα. Εντεύθεν και η ημιμάθεια, η οίηοη, το πείσμα κα η εμπάθεια, που, εκτός των άλλων, διακρίνουν τους "Ελληνες, στον ατομι~ κό και συλλογικό τους βίο.

Και το περίεργο εηαι, οτι αρκετοί πολιτικοί μας, απ'τα παλαιά ακόμη χρόνια, όχι μόω αγνοοίιν κcα σπεχθέπανται την Ιστορiα, αλλά τρέφουν προς αυτή βαθί>τατη, περιφρόιΤσπ, παρά το αναμφισβήτητο γεγονός, οτι η ιστορική μάθηση εί~~ει αναη~cαία γι' αυτούς που αναλαμβάνουν να ' Κι'ας διαπιστώνει από χρόνους πολλούς πρίν οιστορ~κυς ι ι~:ωρι-~ς.

«Προς τας πολιτικάς πράξεις, η εκ της ιστορίας μάθησις αληθινωτάτη παιδεία και γυμνασία έστι»(1,1, 2).

Εν πάση περιπτώσει, με δεδομένη την αλήθεια, πως ένα μέρος της κακο¬δαιμονίας και των εθνικών συμcρορcίιν, οφειλεται στην ελλειψη ιστορικών γνώσεων απο πλευράς ιθυνόντων και λαού, αφου οι ιστορικές γνώσεις ειναι πολϋτιμα και αιcίmα διδάγματα, προκειμένου, ιδιαίτερα, για την επιβίωση και το μελλον μιας μικρής χώρας, ας επανελθουμε σ'αυτά που μας απαοχολούν εδω:

Απ τους προσωκρατικούς, τους μύθους, τα δημοτικά μας τραγούδια κ. ά. , αυτός που ξεπερνάει τα ανυπέρβλητα φαινόμενα εμπόδια(τ' ανώτατα όρια, πέρα των οποίων nec plus ultra)δηλαδή αυτός ο οποίος υπερβαίνει τους οριΖοντες που πολύ παλαιά όριζαν, λόγου χάριν, οι δυο Ηράκλειες Στήλες, τις οποίες ο γιός της Αλκμήνης έστησε αντικρυστά, τη μια στην αφρικανική Αβύλη και την όιlίλη στην ευρωπάίκή Κάλπη (ιcπλούς ημέ¬ρας»)τιμάται ως θνητός ή ηλιακός ήρωας ('Ηλιος-δώδεκα ζώδια, κ. ο. κ. ). 'Αλλωστε ανέκαθεν ο άνθρωπος, τα όποια όρια συναντά στη Φύση (η οποία, όμως «κρύπτεσθαι φιλεί») τ'αντιμετωπι~ει (plus ultra)και ως συνα¬φή πρόκληση προς την εγγενή αρχετυπική αίσθηση του δέους και στα βαθειά υπαρξιακά προβλήματα, που προκαλεί η μοναξιά του σrο άξενο σύμπαν.

Στη Δύση ο ατομικός άνθρωπος αποδύθηκε στην περιπέτεια και ανέπτυξε, έκτοτε, μέχρι σήμερα, τη νεώτερη επιστήμη, οχι μόνο για τη χαρτογράφηση, τη ναυσιπλοϊα και την γεωργία, όπως, ειδικώτερα, έχει διαπιστωθεί, αλλά και χάριν της περιέργειας (ιιτου ορέγεσθαι ειδέναι»)που με την υπέρβαση των ορίων οδηγήθηκε σε εκπληκτικές αναζητήσεις. Σ' εμάς τι συνέβη;

Απ τους Μέσους ως τους Νεώτερους Ελληνικούς Χρόνους (12ος έως 19ος αιώνες) λόγοι ιστορικοί προκάλεσαν στο Γένος φαινόμενα ομαδισμού και κλείσιμο στον εαυτό του, στους δε'Ελληνες (αντιφατικά)μαζί με τον θαυ¬μασμό τους για τους δυτικούς, αμυντικά ανακλαστικά για κάθε τι προερ¬χόμενο απ την Εσπερία.

Και όπως με καϋμό έχει βάσιμα υποστηριχθεί, απ'τον 15ο αιώνα μ. Χ. , εποχή του Γρηγορίου Παλαμά, έχει απορριφθεί πια το δεύτερο σκελος στο ζεύγμα των Γνώσεων:«Της Γνώσεως της σωτηρίας και της Γνώσεως της περιέργειας». Αφότου έτσι απορρίφθηκε η περιέργεια, άρα η προσωπική περιπετειώδης αναζήτηση, χάθηκε για τον'Ελληνα το παιχνιδι της ιστορίας.

10.9.2004

Βγαίνοντας στ΄ανοιχτά

Του Ματθαίου Χ. Ανδρεάδη

Παρά τα όσα μέχρι τώρα, συνοπτικά βέβαια, αναπτύχθηκαν στις τελευταίες επιφυλλδες, το ερώτημα, σχετικώς με το ειδικότερο Θέμα των δυο Γνώσεων, παρέμεινε μετέωρο:

Πώς μπορούσε ο'Ελληνας, αφ' ότου οργανώθηκε στον απελενθερωμένο ελλαδικό χώρο (στο νεοελληνικό κράτος) να βγεί ως υποκείμενο της ιστορίας, απ' τα σύμβολα και το βίωμα της ομάδος και ν'ασχοληθεί με την ατομική συνεδηση και βιοτή, ως ανεξάρτητο πρόσωπο-άτομο που, υπερβαίνοντας το στάδιο του μόχθου για την επιβίωση, όπως μέχρι τότε έκανε, και σπάζοντας το φράγμα της κοινότητος και του δοσμένου τύπου του ομαδικού του πολιτισμού, ν' αποτελέσει τον ξεχωριστό, ωθώντας προς τα εμπρός την τrνευματική και κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη, τη δική του και του τόπου;

Συγκεκριμένα,πώς απ'τη μετεπαναστατική εποχή και ύστερα να βγεί απ την ομάδα για ν'αναπτύξει το πνεύμα του με τη δική του Θεληση, λησμονώντας την εμπειρία της Ιστορίας του και ξεπερνώ¬ντας τις φοβίες του ότι είναι πάντα εκτεθειμένος στα κύματα ανορ¬Θολογισμού, οπισθοδρομήσεων και Βίας;

Πιο πολύ μάλιστα όταν οι μέχρι τότε αιώνες του βίου του, βασισμένοι στους προαναφερόμενους ιστορικούς λόγους, επέβαλλαν σ'αυτόν ένα τύπο κοινής αλήθειας απέναντι στον οποίο, ως πρότυπο, όφειλε και ακόμη οφελει, ομολογία πίστεως και αντίστοιχη συμπεριφορά; Πώς, εν πάση περιπτώσει, Θα μπορούσε να μορφοποιηθεί σε άτομο αυτόνομο, με αυτοπεποίθηση και ανεξαρτησία, χρησιμοποιώντας τη δική του αυτενέργεια, βάζοντας συγκεκριμένους στόχους στη ζωή του, αναπτύσσοντας δημιουργικά τις ικανότητές του και οργανώνοντας το πνεύμα του, αφού απο πολλού χρόνου ειχε απορρίψει τη «Γνώση της περιέργειας;»

Η μεγάλη εν προκειμένω, δυσκολία (όπως σοβαρά έχουν υποστηρίξει και δυτικοί σύγχρονοι ιστορικοί) οφελεται ακριβώς στην απόρριψη αυτή, ιδιαίτερα «στη βαθειά ριζωμένη αποστροφή της Ορθόδοξης Εκκλησίας προς τη συνέπεια της λογικής» (βλ. Άρνολντ Τόϋνμπη «0ι'Ελληνες και οι κληρονομιές τους», σελ. ?43).

Οι Ορθόδοξοι απαντώντας ο' αυτά διατείνονταν οτι την ανθρώπινη λογική, οι δυτικοί, δεν την ασκούν απλώς, αλλά τη λατρεύουν.

Και εκεινοι ανταπαντώντας επιχειρηματολογούσαν πως η ανθρώπινη λογική, ουσιαστικά δεν συμβολι~ει τίποτε άλλο παρά την «Παλλάδα Αθηνά», δηλαδή τη συλλογική ανθρώπινη σοφία και δύναμη. Υπήρχαν ωστόσο και άλλοι, ανάμεσα στους οποίους και ο προανα¬φερόμενος φιλόσοφος της Ιστορίας Γκ. Μπούκχαρτ,που έκριναν οτι «οι καλλίτερες ποιότητες του Βυζαντίου διασώθηκαν μέχρι σήμερα, λόγω της συνάφειάς τους με τη θρησκεία αυτή, η οποία, ακόμη και τώρα, αξ~ει ν' αποκληθεί το άλας της εκείθεν γής (...) Το πνεύμα του Ορeόδοξου κόσμου της 'Ανατολής» -όπως αυτός γράφει- «προσδδει στον άνθρωπο, ακόμα και στις πιο eλιβερές ημέρες του πεπρωμένοι του, μια βαθειά ηρεμία, μια μετριοπάθεια, αξιοπρέπεια και ταπεινό~ τητα, που μαρτυρούν ψυχική ισορροπία, μια βαθύτερη εσωτερικί αρμονία του συναισθήματος της ζωής», σε αντίθεση -προσθέτει προς τον δυτικό, που παρουσιάζεται «μονίμως σε έκσταση, πολυά σχολος, με σχεδόν Θεατρική εμφάνιση, γεμάτος αιώνια ανησυχίε στην εσωτερική και εξωτερική του στάση, και που,παρά ταύτα προσπαθεί να την εξαναγκάσει, με σπασμωδικές προσπάθειες ν'αποκτήσει μια τεχνητή ισορροπίαιι.

Η Ελλάδα πάντως, παρά τη γεραρή της ανθρωπιστική Ορeόδοξι παράδοση, δεν μπόρεσε να βασισθεί στην ευνοϊκή εξελιξη, που θc της επέτρεπε ν' απελευθερώσει τις δυνάμεις κάθε προσώπου-ατό μου, για να καλύψει το χάσμα με τη δυτική πρόοδο,η οποία,κατι επιτυχημένιο χαρακτηρισμό, ως «εσπέριος καλπασμός», απέχει αιώ νες απ'τα καθ' ημάς. Και έτσι το πρόβλημα για τους "Ελληνες παρέ μεινε.

Τελευταία, βασίμως υποστηρ~εται,πως διέξοδος και μάλισrα συ ναρπαστική Θα μπορούσε να βρεθεί οχι σ ένα άγνωοτο τρίτν παράγοντα,που Θα είχε ίσως τον τρόπο να ισορροπήσει τις προανο φερθείσες δύο Γνώσεις,πρό παντός στην εποχή μας (η οποία φαίνε ται ως η τελευταία ευκαιρία του Ελληνισμού)αλλά στην πιθανότητα, γνώση της περιέργειας ν'αποβεί σε ικανό βαθμό,γνώση σωτηρία< Διότι κατ'εξοχήν σήμερα,όπως τονίζεται, και σ'αντίθεση προς τν νομιζόμενα,όσο «τεχνοδομείται ο κόσμος τόσο πνευματώνεται (... Ο κόσμος τον οποίο διαμορφώνουν η επιστήμη και η τεχνική σrη υλιστικότητά του ειναι συμπυκνωμένο πνεύμα.

Και στον κόσμο αι τόν μπορεί να βρίσκει τη Θέση του ο'Ελληνας με το'Εχειν της Παρε δόσεώς του και το Είναι της προσωπικής του δημιουργίας».

Χωρίς Αναγέννηση

Του Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Οταν οι ΄Ελληνες κατέκτησαν την ανεξαρτησία τους, δημιουργώντας το νεοελληνικό κράτος,διαπίστωσαν πως έπρεπε ν΄αρχίσουν απ΄την αρχή,συναγωνιζόμενοι άλλους, που ειχαν διανύσει πολύ μεγάλο δρόμο.Ενας νέος,κόσμος στην Ευρώπη ειχε δημιουργηθεί στον οποίο μάλιστα οι ίδιοι ειχαν συντελέσει και,κατά παράδοξο τρόπο,αυτοί μόλις έβγαιναν απ’το σκοτάδι.

Οι λαοί της Ευρώπης,προπορεύονταν με μακρόχρονη

περίοδο δύο ή και τριών και πλέον αιώνων πολιτιστικής αναπτύξεως.

Πώς μπορούσαν,λοιπόν,οι ΄Ελληνες να καλύψουν ή ν’ αναπληρώσουν το κενό αυτό,χωρίς να έχουν ζήσει την Αναγέννησή τους;

Τα μνημεία του λαϊκού πολιτισμού όπως αυτά που,επι αιώνες,συνεχώς μέχρι και πρόσφατα,ζούσαν στις κοινότητες,τα συναξάρια,τα τροπάρια (βυζαντινής υμνογραφίας) τις εικόνες,αγιογραφίες και τα δημοτικά τραγούδια,τα οποία τους «πυρπολούσαν την ψυχή»,δεν μπορούσαν να συγκροτήσουν νεοελληνικό ρυθμό.΄Επρεπε το κενό να πληρωθεί.Προέκυψε ετσι ενα τεράστιο ηθικό έλειμμα με τη μορφή «κρίσεως ταυτότητος».

Σ’αυτήν ανήκαν βέβαια και η Ορθοδοξία και η Γλώσσα, που ειχαν διασώσει με την ελευθερία τους οι ΄Ελληνες ως ύψιστα πνευματικά αγαθά.

Για την Ορθοδοξία,στο πλαίσιο της εδώ προσπάθειας, έχουν ειπωθεί μερικά,σχετικά.Για τη Γλώσσα αυτά τά λίγα:

΄Ελληνες της διασποράς,απ΄το Παρίσι,τη Βιέννη,τη Βενετία,ακόμα και απ’την Οδησσό,την Κων/πολη (Φαναριώτες),τα Ιόνια νησιά (Σολωμός),κ.λ.π.,και οχι βέβαια απ’την Τρίπολη (Μωραϊτες) τα Σάλωνα (Ρουμελιώτες) κ.ά,επηρεασμένοι απ΄τον θαυμασμό των ξένων για τους αρχαίους,χωρίς να ειναι προγονολάτρες, πίστευαν πως φέρνοντας τα γράμματα και τις τέχνες (τεχνικές)στην πατρίδα,θα φώτιζαν και θ’αφύπνιζαν το γένος.Οι πιο πολλοι ήθελαν «να κατευθύνουν το ΄Εθνος δια της τεθλασμένης στην Ευρώπη».Μαζί τους ήλθαν απ΄τη Δύση ο Διαφωτισμός και ο Ορθολογισμός,καθώς και ο γλωσσικός αττικισμός,με την καθαρεύουσα.

Και έγραψαν τα Συντάγματα και τους νόμους στη γλώσσα αυτή, που καθιερώθηκε στη γραφειοκρατία και στην παιδεία.

Οι αγρότες και οι μαχητές βγήκαν,στη συντριπτική τους πλειοψηφία,απ΄τον μεγάλο Αγώνα,αμόρφωτοι.Η γλώσσα τους (καθομιλούμενη και γραφομένη),εν πολλοίς «ζωγραφική κουβέντα,με θέρμη και ύφος ως δική τους παλλόμενη καθαρεύουσα»,ηταν φτωχή,καταβασανισμένη και «βαρβαρωμένη» (με πολλά ξένα στοιχεία).Ιδού δείγματα γραφής,απο «γραμματισμένους» αγωνιστές:

α)Ευγενέστατε ΄Επαρχε της Κορίνθου κύρηε Λάμπρου

Σε ηδοπηούμε ωτι ο στρατιγός Νικήτας εχθές έπέρασε δια Τερβένια με εξήντα στρατιωτας.Σημερις επέρασε και ο Βούργαρης και Ζαχαρόπουλος με εξακοσίους καί μας εζήτι ζαχαρέ (σημ.ζαερέ,τροφοδοσία) και ειχαμε μερηκα δια το ορδι τό έδικό μας και τούς εδοσαμεν διακοσίους πενήντα οκάδες.Και δια τουτο σάς εφανερονομε ωτι εδω ζαχηρέ δεν έχομεν.Τα στρατεύματα θα απεράσουν ωλά απεδώ και αν δεν εύρεθη ταείνι,πρέπη νά άνήξουν εις στά χοργία νά τα έρημάξουν και χριαζητε εικονομιαν να γενη φούρνος ιγη στά Σοεικά ίγη στο Μετόχη ει οπού κρηθί εύλγο,ώτι έδω τά χοργία δεν εχούν αλόνια μηνα μόνον ει Πηάδα και εφετο το επηράμε.Και τα χοργιά ακούοντας τα προχθεσινά έσκορπίσαν και εδο.Κάτα τό παρόν δεν εχούμεν και σάς δίνομεν ειδησήν δια να γένη εικονομία και νά κατεβί και ό φροντιστής νά ηκονομηση τα πράγματα.Ταφτά και μενομεν.

1823,Ηουνίου 14,Αλάμινη.Ηποχιλιαρχος Χα Γιάννης Μετζέλος Αναγνόστης του Λογοθέτου».

β)«Τον καπετανέον όπου ευρίσκονται εις κόρινθον-Εις κόρινθον,εις εσάς καπετανέοι.

ίδά νά μεσιμιόνετε ότι τής πρό άλες όπού ήλθα αύτού μού έδόσετε άπογραφές μέ γράμματά σας διά τό κάστρο,ότι νά μήν τό παραδόσετε κάν ενού ήμει τής νομίμης διϊκίσεος.καί ίδά νά μού φανεςρόνεται ότι εγνορισάται τήν διϊκισιν μόνι σας ότι νά τής δόσεται καί τό καστρό,άν σάς περάση άπό τό χέρι σας(...)όμος θακάμω τό χρεοσμού είς έσάς μάλιστα έσίς όπού ήσάς τε κοντινή έσί παπά νίκα και χατζλη και άπλιωτή όπού ήσάς τε αύτού καί θά σάς κάψω τά οσπιτιάσας όλουνού καί λάβεται καί τό γράμα τού πατύρ μου είς τήν άπόφασήν του(...) 2:μαρτίου: κλιμέντι 1824:Ιωάννης Θ.Κολοκοτρώνης»

Η αντίδραση πρός αυτή τη μορφή της γλώσσας ονομάσθηκε «καθαρευουσιανισμός»,και το κίνημα κατά του «καθαρευουσιανισμού» δημοτικισμός.Και η μία βέβαια και το άλλο δεν ήλθαν εκ των κάτω αλλά εκ των άνω(απο λογίους),το δεύτερο μάλιστα δεν βρήκε απήχηση στον λαό,αλλά μάλλον φιλυποψία και εχθρότητα,αφού του έθιγε το μύθο,την πίστη στην αιώνια Ελλάδα.

Δημοσιεύθηκε την 1η.10ο.2004

Οι λωτοφάγοι και ο ράφτης

Του Ματθαίου Χ. Ανδρεάδη

Οσο μελετά κανείς την Ελληνική ιστορία, ιδιαίτερα της νεώτερης εποχής, τόσο πείθεται, ότι τους "Ελληνες, όπως άλλωστε έχει σημειωθεί, δεν τους ζημίωσαν οι εθνικοί διχασμοί οσο η αδυναμία τους να πέφτουν, αυτοί που Θεωρούν το εαυτό τους ως ενα απ'τους πιό έξυτrνους λαούς του κόσμου,κατ εξακούθηση Θύματα των μεγαλυτέρων παρανοήσεων ή μύθων.

α) "Ενας απ τους μύθους αυτούς υπήρξε και η αξίωσή τους, συνήθως σε καιρούς παρακμής, να τιμώνται (όπως έκπληκτος διεπίστωνε και ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσέας στη εποχή του) «μη δι'εαυτούς αλλά δια την δόξαν των προγόνων».

Η επίκληση των ιστορικών τίτλων του παρελθόντος του έθνους τους γίνηκε και τη νεώτερη εποχή επί σειρά ετών, επειδή δείχνονταν ανiκανοι να κυβερνηθούν δημιουργικά.

Κατά τον ιστορικό Κ.Παπαρρηγόπουλο (βλ.τέλος προλόγου Α'τόμου της Ιιττορί~α Τουι ιιοι τίτλοι αυτοί, όταν δεν βεβαιώνωνται εις την καθημερινήν πράξιν, κατcη7ούν άχρηστοι, ή δυσβάστακτον βάρος». β) Στους νεώτερους χρόνους, οτrn~ αναπτύχθηκαν οι ξένοι λαοί σε όλους τους τομείς της ζωής, οι "Ελληνες πάλι εμφάνισαν τη λεγόμενη «ξενομανία» (συνέπεια των συμπλεγμάτων υποτέλειας, φοβίας και ρωμαντισμού), που ειναι συναφής με τον λεγόμενο «φιλελληνισμό».Η ιδρυτική πράξη του νεοελληνικού κρατδιου βρήκε τους νεοέλληνες tωρ :~ _ . _ -c σε τρε°c παρατάξεις, τους Αγγλόφιλους, τους Γαλλόφι¬λους <`α. -ae: ?ωσιίι,ιιlους,ενω τους δυτικούς «φιλέλληνες» τους έβλεπαν, οιονεί, υποχρεωμένους πρδς αυτούς.

Στις διεθνείς σχέσεις τον «φιλελληνισμό> (που σε πολύ δύσκολες κα¬ταστάσεις σήμαινε και φιλανθρωπία) όπως και τον λεγόμενο «ανθελ¬ληνισμύ», δεν μπόρεσαν να τους κατανοήσουν ως εξυπηρέτηση, πq~; ~prlTr τε~ίτιτωση, αμοιβαίων (Ελληνικών και ξένων) συμφερό¬νrων κι_π t~ ~~. ουεε '~ν τ_~υφερόντων των ξένων. "Οτι γε¬

. _. -_-;:.-:: : :. . : ~_. _~ ι,=.-:: -_ ..ας οχι ~ιατί μας αγαπούν

;, ~~.ε:ίι ι, ες : i ,: :5 μισούν, ως „αιtεRληνες- η αλλά γιατί μας δί¬ε χμε+άζονεαι και εμείς τους δίνουμε:τ'αντίστοιχα

έ;i ~ - :ε -._ , s υ δ τ ~ρούσr~~ ολεc τις αδυναμίες Ί τους, αλλά απαλλάσσανταν απτην ξενομανία, δεν Θα είχαν υποστεί ~ τα οσα δεiνά υπέστησαν στην ιστορία τους, ούτε θα πλήρωναν ολους τους μεταξύ των τριων προστατιδων δυνάμεων ανταγωνι- ~ σμούς, δηλαδή άλλοι τη φιλία των Αγγλων, άλλοι των Ρώαων, άλλοι i

-_ - . ..- ν ε~ί ε~δε~ο~ιένωc άls.οι Των Αμερικανών, ωστε στο τε¬

, υ ~,tε Υ ~c,σει να r,'ηρώσει πιο πολλά απ' ο,τι εισέ- ~ πραξε ίοχι μόνο στο υλικό πεδίοj. Το βάρος οποιασδήποτε ξένης ~ επεμβάσεως, κάτω απο όποια δικαιολογία και με οποιοδήποτε i τύπο, σε τελική ανάλυση, εχει συνέπειες και μακροπρόθεσμα. Ωστε

το κακό που έγινε να μη μπορεί να συγκριθεί με καμμιά συμφορά. Η καταφυγή στους ξένους χαρακτηρi~ει εποχή παρακμής. Ωστόσο,σημειώνεταi εδω πως οι "Ε~\ηνες απ'τα παμπάλαια χρόνια μέtiαι και σήμερ~α δεν έπαυαν να γοητεύονται απ' τους ξένους,οταν λόγου χάρη, έφθαναν:

Είτε, αρχετυπικά στη χώρα των «Λωτοφάγων», οπως οι σύντροφοι του Ομηρικού Οδυσσέα,που βρέθηκαν στην ξένη, όπου «...λωτό μόνο τους έδωσαν να φάνε, καί εκείνοι πίσω να μείνουν ήθελαν κο¬ντά στους Λωτοφάγους, λωτό να τρώνε τη γλυκειά πατριδα λησμο¬νώντας». Είτε κατά τη νεώτερη εποχή (απ'τη βαυαροκρατία καi εφεξήςι στην "Εσπερία, απ όπου μετέφεραν στον τόπο τους, «ο γερ¬μανομαθημένος αρχιτέκτονας απ'τη Γερμανία δείγματα σπιτιών, ο γαλλομαeημένος ράφτης μόδες, ο φραγκοπασαλειμμένος νομικός νόμους και ο διαβασμένος ποιητής στίχους ρομαντικούς», σύμφωνα, ασφαλώς, προς τη μόδα και τα ρεύματα της εποχής εκείνης. 'Η ακόμη στη χώρα της Ου-τοπίας (στους σύγχρονους, προ παντός, καιρούς) με τα εισαγόμενα ατελώνιστα, εκτός των άλλων, ιδεολογικά ξυλοκέρατα στη χώρα τους, τα οποια, επι πολλές δεκαετίες και σε μεγάλες ποσότητες, κατάπιναν αμάσητα, αγνοώντας παντελώς την Ελληνική πραγματικότητα, με αποτέλεσμα οι καυχώμενοι πως γνώ~ ριζαν να διαβάζουν τα σημεία των καιρών και τα πράγματα,του τόπου,να επιδιώξουν και με τη βία εν ανάγκη να προσδιορίσουν τον ατομικό και το συλλογικό τους βίο, με τις εντεύθεν οδυνηρές για ολους (λόγω αποτυχίας, βέβαια...) παρενέργειες.

Για ορισμένους πάντως η πραγματικότητα σήμερα του σχηματισμού σε παγκόσμια κλiμακα ομάδων ή οικογενειών κρατών, όπως η Ευρω¬παϊκή Ενωση, πρός την οποϊα έχει στοιχηθεί η Ελλάδα απο χρόνια, προκαλεί το ερώτημα αν εξάλειψε ολα τα παραπάνω. Και θα δούμε, σχετικά.

Μύθοι που πολύ μας εβασάνισαν

Του Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Μερικά απ’όσα έγραψα στο κείμενο της 1ης.10ου.2004 για την Ελληνική γλώσσα,ως θεμελιακό στοιχείο της νεώτερης πολιτιστικής μας προκοπής,προκάλεσαν απορίες.

Θα προσπαθήσω να διευκρινίσω έχοντας βοήθεια και σχετική μελέτη του Ρένου Αποστολίδη:

Η καθαρεύουσα και η δημοτική,υπήρξαν γλωσσικό πρόβλημα (οχι βέβαια με τον τρόπο που το εννοούν οι σύγχρονοι)σε όλους τους λαούς του κόσμου και καθ’όλους τους αιώνες και φάσεις της ιστορικής ζωής.

Η καθαρεύουσα ως γλωσσικό ιδίωμα ανταποκρίθηκε στον νοηματικώτερο λόγο,ο λεγόμενος δημοτικισμός στο θυμικό.

Οι πιο νοήμονες πάντα ειναι οι πιο δύσκολοι,ενω οι ενορμητικοί,οι λυρικοί-συναισθηματικοί και αισθησιακοί,οι ποιητικοί γενικά,πιό απλοί.

Απ’την αρχή οι άνθρωποι χρησιμοποίησαν:

α)Το πρώτο ιδίωμα για να συνθέτουν και εννοιοποιούν (προς επιστήμη),να καθολικεύουν,αναγόμενοι σε αφαιρέσεις και γενικεύσεις,προς υπερσυνθετικότητα,στο «εντελεχειακά συμπαγές του όλου Λόγου-λόγου» (νόηση κι’έκφραση μαζί).

β)Το δεύτερο(οταν δεν αντιμετώπιζαν αίτημα για σύνθεση) για ν’ακολουθούν το αμεσώτερο,το χειροπιαστό και συγκεκριμένο περιστατικό,με αμεσότητα,παραστατικότητα και αφηγηματικότητα στην έκφραση.

Σε μας,απ’τα Ομηρικά χρόνια,τους προσωκρατικούς,τους γεωργούς και άλλους της Ησιόδειας περιόδου,μέχρι τους τραγικούς και τους σοφιστές,και τα δυο ιδιώματα συνυπήρξαν δημιουργικά.

Η δημοτική,κατά περίσταση και ανάγκη,βρίσκεται δίπλα στην καθαρεύουσα στον ΄Ομηρο,τον Πλάτωνα,στο Θουκιδίδη,όπως και στο Δημοσθένειο λόγο,στον Αριστοφάνη,και στους τραγικούς (η μια και η άλλη στους χορούς,στους διαλόγους,στους λόγους των κρατούντων και των ηρώων).

Πηγή της σύγχρονης καθαρεύουσας υπήρξε ο αρχαιοελληνικός νοηματικός λόγος,πηγή του δημοτικισμού η καρδιά,ο «θυμικώτερος» λόγος.

Και δεν ειναι πιο πηγή ο θυμός (η καρδιά) απ’το νού,διότι και τα δυο «ιδιώματα της ενιαίας γλώσσας ειναι,εξίσου πηγαία».

Και έχουν αυτά «πάνω απο 30 αιώνες κοινές,βαθειές και γερές ρίζες»,σε κοινά υπεδάφη.

Οι δέσμες των δυο αυτών αντιθετικών ροπών αποτελούν τις ιστορικές καταβολές του όλου νεοελληνικού γλωσσικού ζητήματος.

Ο γραπτός λόγος ωστόσο της αρχαϊκής ή νεοελληνικής καθαρεύουσας παρουσιάστηκε διαφορετικός απ’τον προφορικό και γραπτό λόγο της όποιας ποτέ δημοτικής.Και στη νεώτερη ιστορία το προβλημα πολύ μας εβασάνισε.

Η γραπτή «δημοτική» του λαού,των αγωνιστών και των αγροτών του ’21 δηλαδή,όπως είδαμε,ήταν άθλια και «βαρβαρωμένη».

Και αν μετέπειτα πέτυχε ν’αναπτυχθεί ως γραφική, ηθογραφική,λυρικοσυνθετική,κυρίως,λογοτεχνία και ποίηση, τούτο οφείλεται στους λόγιους.Το ίδιο και ο πεζός και ο επιστημονικός λόγος (απ’τους Κάλβο,Βιζυηνό,Παπαδιαμά ντη,Ροϊδη,μέχρι τις μεταφράσεις του Σπ.Λάμπρου της «Ιστορίας της Κλασικής Αρχαίας Ελλάδος»,τα έργα του Κ.Παπαρρηγόπουλου και λοιπών,τη συναρπαστική γλώσσα του Βλάσση Γαβριηλίδη στη δημοσιογραφία κ.ά,που ολα τους συγκροτούν «πραγματικά ποιήματα,αληθινά μαγευτική καθαρεύουσα»).

Και όπως έχουμε ποιήματα και πεζά της καρδιάς,λυρικά, συναισθηματικά,λογοτεχνήματα,οφειλόμενα στη νεοελλη νική παράδοση,αλλά κυρίως στους λόγιους,το ίδιο έχουμε θεωρητικά-επιστημονικά κείμενα με λόγο σημαντικό και αφ ηρημένο,οφειλόμενο αποκλειστικά στους λόγιους,χωρίς τον οποίο (λόγο) πολιτισμός και καλλιέργεια επιπέδου δεν γίνε ται.

Στους πιο πολλούς λαούς το πρόβλημα,έχει,εν πολλοίς, λυθεί.Στην Ελλάδα γενικά,η διαφορά καθαρεύουσας και δημοτικής δεν προέκυψε απ’τα πράγματα,το γλωσσικό ζήτημα έγινε εκ των άνω,για πολιτικούς,παραταξιακούς και ιδεολογικούς λόγους,με φανατισμό και υστερίες,εκατέ ρωθεν,που μόνο ζημιές προκάλεσαν.Φανατικοί δημοτικιστές ισχυρίσθηκαν,πως η καθαρεύουσα ηταν «εγκεφαλικό, δασκαλίστικο,αριστοκρατικό,αντιλαϊκό» κατασκεύασμα γρα φείου και οι άλλοι άλλα.

Το πρόβλημα πλέον σήμερα,έχει πάρει την εξής πολύ σοβαρή μορφή:Μπορεί άραγε η όποια υπέροχη δημοτική, που πέρα απο λυρισμούς κ.ά.,συνθέτει και εννοιοποιεί πια (προς επιστήμη)και καθολικεύει,με αφαιρέσεις και γενι κεύσεις,προς υπερσυνθετικότητα,«στο εντελεχειακά συμ παγές του όλου Λόγου» κ.λ.π.,να γίνει κατανοητή απ’ όλους;Και πώς θα επιτευχθεί αυτό αν οχι μέσα σε συνθήκες πραγματικής παιδείας και αναπτύξεως,ως «κοινής πνευ ματικής υποδομής,με επιστήμη και θεωρία,σε ποιοτικά επίπεδα ανωτεροποιημένων και καλλιεργημένων,πολλα πλώς,συνειδήσεων;»

Δημοσιεύθηκε την 15.10.2004

Δές περίπου παρόμοια με τ’ανωτέρω και Δημ.Δημητράκο,καθηγητή Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών («Βήμα»,9.1.2005 με τίτλο «Η γλώσσα ως δημόσιο αγαθό»),ο οποίος γράφει ανάμεσα σ’ άλλα:«…Τα βιώματα και μαζί τους η γλώσσα (σημ.εννοείται η Ελληνική) αποχωρίστηκαν,με ορισμένες εξαιρέσεις,απο τη λόγια παράδοση.Η ζώ σα,δημοτική γλώσσα ηταν αποκλειστικό προϊόν ενος προφορικού πολιτισμού(…)Επέζησε και μπόρεσε με την ανεξαρτησία ναπροσαρτήσει εκείνα τα λήμματα της αρχαίας που της ηταν απαραίτητα στον σύγχρονο πολιτισμό-στη διοίκηση,την επιστήμη,στη φιλσοφία,στις τέχνες και την πνευματική παραγωγή εν γέει.Ξεπέρασε με τον καιρό το πρόβλημα της διγλωσσίας με αποτέλεσμα η σύγχρονη δημοτική να ειναι επαρκής για τις ανάγκες της ζωής του ΄Εθνους υπο συνθήκες νεωτερικότητας».

Το διπλο πρόβλημα

του Ματθαίου Χ. Ανδρεάδη

Συνεχίζω εξετάζοντας διαχρονικά την ουσιαστική διάσταση της λεγομένης νεωτερικότητος των από τινός προς Ευρώπη, πορευομένων Ελλήνων. Είμαστε στη γλώσσα και την στοιχειώδη παiδεία.

Την εποχή που (όχι όλοι) οι "Ελληνες το'21, ανακτούσαν την ανεξαρτησία τους, οι δυτικοί λαοί, όπως οι Ιταλοί από αιώνων με τον Δάντη, είχαν λύσει το γλωσσικό τους πρόβλημα. Οι «Ρωμηοί», που.«τους έτυχε», όπως ειδαμε, το δικό τους αργότερα, στη μεγάλη τους πλειονότητα ακολούθησαν, και υπό δουλεία και ως ελεύθεροι, τον Πτωχοπρόδρομο, ο οποίος απελπισμένα αναθεμάτιζε «τα γράμματα και κείνον που τα βρήκε!». Και αντιδρούσαν έτσι όχι μόνο για τις παιδευτικές τους βέβαια δυσκολίες, αλλά και για κοινωνικοοικονομικούς λόγους.

Μετεπαναστατικά το πρόβλημα που παρουσιάσθηκε στην εκπαιδευση, αναγόταν ατύπως μόνο στη γλώσσα, στην πραγματικότητα αφορούσε το απρόθυμο της συμμετοχής των παιδιών στα σχολεία, στους αγράμματους δασκάλους και άλλους λόγους.

Η γλώσσα της παιδείας, και στη δουλεία και κατά την απελευθέρωση (μέχρι τελους του 19ου αιώνος, και μετά) παρέμεινε η αττική-καθαρεύουσα, άσχετη ασφαλώς προς αυτή που σχεδόν όλοι οι "Ελληνες μιλούσαν, την καλούμενη «δημοτική» (αυτή, που είδαμε, εν πάση περιπτώσει) η οποία δεν είχε οργανωμένη και καθιερωμένη αντίστοιχη γραφή, με δική της μάλιστα γραμματική και συντακτικό.

Και η έλλειψη επίσημης γραφής του ιδιώματος αυτού δεν οφειλεται σε απώλεια αλλά στο ανύπαρκτό της...

Ο μαθητής και στις δυο εποχές, υπό άθλιο εν πολλοίς γραμματοδιδάσκαλο (πού ήξερε την αλφαβήτα και πέντε κολυβογράμματα ) ή, παλαιότερα, ιερέα, ο οποίος είχε παράλληλα και το επιτήδευμα του ράφτη ή και άλλο επάγγελμα, ή κάλογηρο, ή (μετέπειτα) άμοιρο συνήθως της Ελληνικής γλώσσας δημοδιδάσκαλο, πρώτα μάθαινε φωναχτά μαζί με άλλους και με τη μέθοδο της Αλληλοδιδακτικής τα 24 γράμματα του αλφαβήτου από ξύλινη πινακία και απ'τη λεγόμενη φυλλάδα, ακολούθως δε και στην αρχαία των «προγόνων ημών γλώσσαν» βέβαια, αν ήταν τυχερός, το τροπάριο «Βασιλεύ ουράνιε, Παράκλητε κ.τ.λ.», το «Τρισάγιον», το «Δόξα Πατρί κ.τ.λ.», το «Πάτερ ημών ο εν τοις ούρανοίς κ.τ.λ.»και άλλα εκκλησιαστικά κείμενα, όπως Ψαλμούς, την'Οκτώηχο, το Ψαλτήρι, τον Απόστολο (απο σπάσματα απ τις Επιστολές και τις Πράξεις των αποστόλων, που διαβάζονταν κάθε Κυριακή και λοιπές έορτές)κ.ο.κ.

Η αφομοίωση των στοιχείων που έπαιρνε απ' την αττική-καθαρεύουσα όποιος περάτωνε τη μέση εκπαιδευση, δεν ήταν βέβαια καν επαρκής όπως, ενδεικτικά:

«προς την δημογεροντίαν περαχώρας ο ηπογεγραμένος αναφέρω δια της παρούσις μου οτι ο μακαρίτης πατήρ μου, διμίτριος φιλις εφρόντισεν άμα έφθασα εις ηλικίαν δέκα χρόνων να με βάλει εις το σχολίον τον μακαρίτου κόστα κονrού παιδαγωγού, και εμαθητεύειν τα κινά γράματα τα οποια εις διαστιμα εξ χρόνων ετελείωσα από την φιλάδα εως το πεντικοστάριον, και το γράψιμον και οσα ήξευραι ο διδάσκαλός μου έμαθον και ελαβa και το βαθμό του αναγνώστου. εν περαχώρα 19 μαρτίου 1831 ο ευπειθής πολίτης αναιγνώστις δημίτρις φιλις».

Στους πολλούς η γλωσσική (οικογενειακή και κοινωνική) τους καθημερινότητα, έσβηνε και αυτά τα ελάχιστα «καθαρευουσιάνικα» που μάθαιναν από «γραμματιζούμενους» δασκάλους. όπως αυτοί:

« ΄Αρχυ όκτωνβριου 1 εγώ ό πεδαγογώς έδιάβασα τα πεδία ένα ξάμινω και επερνα μισθό...», ή «εγώ πέτρος γράφω...δάσκαλος, να ξέρουν πηός γράφη γράματα χερίσια».

Η διδασκαλική αθλιότητα συνεχίσθηκε για πολλά χρόνια, όπως επεσήμαιναν, χαρακτηρσστικά, κατά καιρούς, αρμόδιοι υπουργοί, ήτοι το 1862:

«Πας αστοιχείωτος εχειροτονείτο διδάσκαλος και τοιουτοτρόπως ανεστήθησαν σμήνη εξ αυτών», ή το 1892: «Τελεία εν παντί αποβαρβάρωσις των παiδευομένων υπό ανερματίστων την Ελληνικήν γλώσσαν δημοδιδασκάλων».

Και οι γονείς; Αντιμετωπίζοντας σ'ενα εξισωτισμό αθλιότητος, αμείλικτες τις ανάγκες του βίου τους, οι περισσότεροι δεν έστελναν τα παιδιά τους στα σχολεία (όπου υπήρχαν), απασχολώντας τα τις πιο πολλές ημέρες σε γεωργικές και ποιμενικές εργασίες ή άλλες υπηρεσίες.

Συνέπεια:Μετά τα πρώτα 25 χρόνια απ΄ την καθιέρωση του υποχρεωτικού της δημοτικής εκπαιδεύσεως, διαπιστώθηκε επίσημα πως αν δεν είχε αποτύχει η στοιχειώδης παιδεία, τα πράγματα θα είχαν φθάσει σε τέτοιο σημείο ώστε και η Ελληνική κοινωνία να έχει βελτιωθεί «και ουδείς των εν ηλικία Ελλήνων αγράμματος» θα ήταν. Και στο τέλος του 19ου αιώνα, το σύνολο, σχεδόν, των Ελλήνων της υπαίθρου παρέμενε παντελώς αγράμματο...

Η καχεκτική «αναγέννηση»

Του Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Στη Δύση,ειναι διαπιστωμένο,χωρίς τους αρχαίους ΄Ελληνες φιλοσόφους δεν θα υπήρχε «Αναγέννηση»,και χωρίς τους Άγγλους φιλοσόφους και των Γάλλους Εγκυ κλοπαιδιστές, δεν θα υπήρχε αστική κοινωνία.

Για το πρώτο απ΄τά δυο αυτα ζητήματα,που δεκα ετίες τώρα,αφορούν στους ΄Ελληνες,έχω σημειώσει ελάχι στα σχετικά εδω και θα χρειασθεί αργότερα να προστε θούν και άλλα.Για το δεύτερο περισσσότερα,ισως.

Προκαταρκτικά μόνο τίθεται το ερώτημα,που απ’τα μετεπαναστατικά χρόνια μέχρι και πρόσφατα,μας αφορά άμεσα:

Αν στην Εσπερία ο φεουδαρχισμός (κύρια χαρακτη ριστικά του η ακίνητη περιουσία και οι σταθερές του αξίες) αντικαταστάθηκε απ΄τους αστούς (κύρια χαρακτη ριστικά τους η παράγωγη,ήτοι κινητή περιουσία,αστάθεια, προσωρινότητα,επαγγελματική αξία και τιμή,ατομικισμός, ρευστότητα,διαρκής μεταρρύθμι ση,υπολογιστικότητα,ελευθερία,σκοπιμότητα,ισοπεδωτισμός,υλικές αξίες, «δύναμις δια του πλούτου» κ.λ.π),ποιοί άρά γε ήσαν ή μπορούσαν να ειναι οι νεώτεροι ΄Ελλη νες,που θα διαδραμάτιζαν ουσιαστικό αναγεννησιακό ρό λο στις εξελίξεις του μετεπαναστατικού΄Ελληνισμού, με λετώντας «τους καιρούς,τά πράγματα,τις περιστάσεις,τό έδαφος,το κλίμα,την ιστορία και τους κατοίκους» της χώ ρας αυτης και οχι απλώς αντιγράφοντας τους δυτικούς;

Υποστηρίχθηκαν διάφορες απόψεις,άλλες σοβαρές άλλες οχι.

Ειναι αλήθεια πως η νεώτερη Ελλάδα ξεκίνησε με τους Φαναριώτες,τους Κοντζαμπάσηδες,τη μεγάλη τάξη των αγροτών-αγωνιστών καθώς και τους λίγους εμπό ρους-επαγγελματίες.

Ησαν όμως αυτοι «φεουδάρχες» και συγκροτούσαν τους πρώτους νεοέλλληνες αστούς;Και ίσχυαν άραγε,στην περίπτωσή τους,τα δυτικά πρότυπα;Θα δούμε.σχετικά.

Εδω πάντως σημειώνεται πως,χωρίς να εξετασθεί σε βάθος η νεοελληνική πραγματικότητα,ευθύς εξ αρχής ξέσπασε διαμάχη,ανάμεσα στους δυτικόφρονες ΄Ελληνες, που υποστήριζαν πως «απωλώλαμεν,διότι παρηκολουθή σαμεν τυφλώς την Βυζαντινήν παράδοσιν»,νοώντας οτι έπρεπε να συγκροτήσουμε τον κοινωνικό και δημόσιο βίο μας έτσι με τά «εξ Εσπερίας» πρότυπα,οπως ορθολο γιστικούς θεσμούς και αντίστοιχα όργανα δημόσιας ζωής «έστω και αν η Ελλάς γίνη φράγκικο»(οπως υπογράμμιζε ο Αδαμάντιος Κοραής,που γι’αυτό κατηγορήθηκε οτι έθεσε στην κεφαλή των Ελλήνων «τον μισητόν δυτικόν πίλον» με την περίφημη φράση του:«Την Ευρώπην μιμηθήτε,την Ευρώπην μελετήσατε,απο την Ευρώπην θεσμούς και νομοθέτας ζητήσατε» ως πανάκεια «δια τη ίασιν των αναριθμήτων της Ελληνικής φυλής πλη γών!»)και απ’την άλλη μεριά στους λεγόμενους Ελληνο κεντρικούς και προ παντός τους Ελληνοανατολίτες οι οποίοι μάχονταν για τις πάτριες παραδόσεις και την Ορ θοδοξία (που αναμφισβήτητα έχει σφραγίσει,βαθειά,την ιδιοπροσωπεία και την ταυτότητα του σύγχρονου Ελληνι σμού) στηριζόμενοι στον λαογενή τύπο του «Ρωμηού» με τη διφυή του υπόσταση(ατομιστής και αυταρχι κός,καθ’εαυτόν αντιαυθεντιστός και συγχρόνως ομαδι στής,με ολες τις συνέπειες και στις δυο περιπτώσεις).

Η διαμάχη που ξέσπασε (και δεν φαίνεται να εχει λήξει ακόμη...) προκάλεσε απώλεια δυνάμεων και χρόνου οργανώσεως του βίου,πρό παντός εξαφάνισε την ευκαιρία να συνεργασθούν οι παραδόσεις με τις ευρωπαϊκές εξελί ξεις δημιουργικά στον Ελληνικό χώρο,στο ιστορικό αυτό σταυροδρόμι,όπου συναντώνται η Ανατολή και η Δύση.

Οι νεώτεροι ΄Ελληνες υποχρεωμένοι,οπως είδαμε, να φθάσουν στο σημείο κατασταλάξεώς τους,πρέπει να ει πωθεί,προχώρησαν χωρίς να περάσουν απ΄την Αναγέννη ση.Δημιούργησαν τη δική τους καθυστερημένη και καχε κτική αναγέννηση και στά δυο κολοσσιαία αυτά προ βλήματα,που απο παλαιά απασχόλησαν τη Δύση.

Στην πλειονότητά τους,εκτος ορισμένων που εξεδή λωναν τάσεις προσωπικής αυτονομίας,αναπτύσσοντας δική τους δραστηριότητα,δεν τα κατάφεραν.Δεν βρήκαν ανταπόκριση οι κατά καιρούς,πρός τούτο, καταβαλλό μενες προσπάθειες μερικών να οργανώσουν ορθολογι στικά τον υπανάπτυκτο κοινωνικό και δημόσιο βίο των Ελλήνων και να λύσουν ζωτικά τους προβλήματα,με απο τέλεσμα ν’αναγκάζονται κάθε φορά σαν τον Κορίνθιο Σίσυφο να επιστρέφουν, καταφεύγοντας ξανά στην «αυθε ντία» του προσωποπαγούς μικρού ή μεγάλου ομαδι κού.Και να βλέπουν έτσι με το ενα μάτι στην Ανατολή και το άλλο στη Δύση,με εκφραστικό τους σύμβολο τον Δικέφαλο αητό «οχι τόσο ως ανάμνηση του χαμένου βυζαντινού μεγαλείου,οσο ως ευτυχής συμβολισμός της συγκατοικήσεως ανατολικού και δυτικού στην ταυτοτητά μας»,όπως προσφυώς έχει λεχθεί. 29.10.2004

Ο αστισμός και το «δοβλέτι»

Του Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Η Ελλάδα μετεπαναστατικά υπήρξε αραιοκατοικημένη χώρα (24 κάτοικοι ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο το 1861,ενω στην Ευρώπη, κατά μέσο όρο 120). Σε 146. 058, συνολικά, οικογένειες, οι 1, 9%, δηλαδή 2. 775 απ'αυτές, κατείχαν σημαντικές εκτάσεις γης, 31, 6% ήτοι 46. 154 ησαν μικροϊδιοκτήτες και το 66, 5%, δηλαδή 97. 129 οι¬κογένειες ησαν ακτήμονες. Αστικά κέντρα υπήρχαν λίγα, με ελάχιστο πληθυσμό, ωστε «μήτε η γεωργία ανήκεν αποκλειστικώς εις τά χωρί¬α, ουδέ η βιομηχανία και το εμπόριον εις τάς πόλεις». Τα προϊόντα που παράγονταν «δια της ανθρωπίνης εργασίας, ήτοι γεωργικά, οιον δημητριακοί καρποί, σταφύλια κλπ», κατά νόμο της Οθωνικής περιόδου, χαρακτηρίζονταν «βιομηχανικά» (απ' το ρ. «μηχανάομαι-ώμαι», επινοώ για να εξασφαλίσω,μοχθώντας, τον βίο μου),το ίδιο και η «μεταξοκλωσία, η ναυτιλία και η βυρσοδεψία...».

Στην Ευρώπη την ιδια εποχή και απο καιρό, κυριαρχούσε η αστική τάξη, που ειχε αντικαταστήσει τον Φεουδαρχισμό, κύρια χαρακτηριστικά του οποίου ησαν, εκτός των άλλων, η τιμή των όπλων, η ιεραρχία,η πειθαρχία,η διάρκεια, η σταθερότητα, η αργή μεταβολή των θεσμών,ο συγκεντρωτισμός, η ανισότητα, ο αυθορμητι σμός, ο διαφορισμός, ο ηρώίσμός, η φιλοδοξία, ο ιπποτισμός, ο ρωμαντισμός, ο «πλούτος δια της δυνάμεως» κ. ά. Η αστική τάξη ειχε τις δικές της αξίες, οπως τιμή των εμπορευμάτων, αστάθεια, αποκεντρω¬τισμό, ωφελιμισμό, ισότητα, ισοπέδωση, υλιστικούς στόχους, «δύναμη δια του πλούτου» κ. ά, στηριζόμενη στις αντίστοιχες αρχές, οπως η «αγία οικονομία» (βάση της πουριτανικής ηθικής του Καλβίνου που όριζε:«Πλουτίζετε δια της εγκρατείας, τούτο αποτελεί Θεία επιβράβευση, η φτώχεια Θεία καταδίκη»), ο ορθολογισμός, ο ρεαλισμός, η σκοπιμότητα, η υπολογιστικότητα, η χρησιμοθηρία, η εμπορική ηθική, ο συμβατισμάς, ο συμμορφισμός, η υλική ευημερία κ.ά.Ιδρυτικές ομάδες της τάξεως αυτης (των οποίων η οργανωτική ικανότητα προήλθε απ΄τη φεουδαρχία) ήσαν ληστές ,πειρατές και τυχοδιώκτες, οι ιδιοι οι φεουδάρχες, οι εξ αυτων προερχόμενοι υπαλληλοί τους, οι κερδοσκόποι, οι έμποροι, οι χειροτέχνες κ.ά.

Η μορφή οργανώσεως των δυτικών κοινωνιών πέρασε, ιστο ρικά, απ΄τον ιδιωτικό καπιταλισμό (lessaiz faire, laissez passe), στον κρατισμό και από εκει και μέχρι πρόσφατα, στον ανατολικό κρατικό καπιταλισμό. Το πρώτο διάστημα της ισχύος του, το δυτικό κράτος στηριζόμενο στην ελεύθερη οικονομία, δεν επενέβαινε στις σχέσεις κεφαλαίου και εργασίας, απουσίαζε απ' τις ιδιωτικές υποθέσεις. Και η αστική τάξη αρνήθηκε ν' ασκήσει τις ικανότητες και λειτουργίες του δημοσίου. Περιορίσθηκε στον οικονομικό και ιδιωτικό τομέα. Στη μετεπαναστατική Ελλάδα και αργότερα, με κυρίαρχη τη μεγάλη μάζα των αιγροτών-αγωνιστών, πρωταγωνιστικό ρόλο διαδραμάτισαν οι Φαναριώτες, ο Κοτζαμπασισμός και ο ληστοτρόφος κομματισμός. Μέχρι τέλους του 19ου αιώνος, ο αγροτικός κόσμος, ούτως ή άλλως, υπερείχε αριθμητικά των ελαχίστων αστών.

Στην Κορινθία, λ. χ., το 1861 επι 12. 054 εργαζομένων (και σε πληθυσμό 37. 409 κατοίκων) γεωργοί ήσαν 7. 785, κτηματίες 851, μικρέμποροι144, «βιομήχανοι» 10 και εργάτες 1. 291 (ουσιαστικά αγρεργάτες, υπηρέτες κ.ά), ενω υπάλληλοι ήσαν, δημόσιοι 76 και δημοτικοί 260.

α)Οι Φαναριώτες, πλασμένοι απ την ίδια «ηθική ζύμη εξ΄ ης είχον κατ' ουσίαν πλασθή και οι εν Πελοποννήσω Κοντζαμπασήδες», κατά τον Δημ. Βερναδάκη, έναντι αυτών ησαν «φύσει και θέσει μεγαλοπραγμονέστεροι, ως εκ μαθήσεως δε και πείρας, πτυχιούχοι διδάκτορες», επιδιώκοντας «την πλείστην εξουσίαν».

β)Οι Κοτζαμπάσηδες (λ. τούρκικη που σήμαινε τούς άρχοντες της επαρχίας, τους προύχοντες, ιδιαίτερα στο Μωρηά) επι μεν Τουρκοκρατίας, εκλεγόμενοι, έργο είχαν την είσπραξη των δοσι μάτων-φόρων κλπ καθώς και των έκτάκτων έξόδων, κρίνοντας και τις υποθέσεις των ραγιάδων, μεταπελευθερωτικά δε, κατά τον Δημ. Βερναρδάκη πάλι, «ως γνήσια τέκνα του πατροπαραδότου και απο της Ελλάδος δυσεξαλείπτου μικροτοπικού πνεύματος, φύσει πρός το ραδιουργείν απάντων των Ελλήνων δεξιώτατοι, μη τυχόντες ομως ανωτέρας μαθήσεως», έναντι των Φαναριωτών ησαν «πεζοί παρά Λύδιον άρμα ιχνέοντες».

γ)Ο ληστοτρόφος κομματισμός αφορά στους 'Ελληνες, ποι στην πλειονότητά τους απέβλεπαν στο «δοβλέτι», ήτοι στο κράτος Στην Ελλάδα, λοιπόν, των εθνικών ευεργετών (που αντικατέστησαν εξ αρχής, την ανύπακρτη ή χειμαζόμενη υγιή ανταγωνιστικότητα) δεν υπήρξε, για πολύ καιρό, οργανωμένη και κατά τα δυτικά πρότυπα αστική τάξη.

Δημοσιεύθηκε την 5η.11.2004

Απ΄τον «δοβλετισμό»στην υπερορία

Ματθαίου Χ. Ανδρεάδη

1.-Έχει υποστηριχθεί,σοβαρά,από συγχρόνους και υπεύθυνους ιστορικούς και κοινωνιολόγους πως ο δημόσιος βίος της χώρας, αφ΄ότου η Ελλάδα, πριν από 177 χρόνια ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος,δεινοπάθησε και θεσμικά και οργανωτικά και προ παντός πολιτικά.

Απ΄αρχής οι πολλές του γεωργού, του χειροτέχνη και του βιοτέχνη-μικρέμπορου καταθλίψεις, δηλαδή η έλλειψη πόρων,λόγω ανυπαρξίας οικονομικού τομέα στον ιδιωτικό χώρο (ουσιαστικά αδυναμίας εξευρέσεως μέσων παραγωγής και αναπτύξεως) παρώθησαν,σχεδόν,όλους στο δημόσιο, όπου και «δια το αμέριμνον και εύκολον του υπαλληλικού βίου», όπως έγραφε σαρκαστικά Εμμανουήλ Ροϊδης,«πάντες κατά θαυμαστήν συμφωνίαν, ήθελαν το αυτό πράγμα: Να τρέφωνται δαπάνη του δημοσίου». Και προς την κατεύθυση αυτή προσανατολίσθηκε τότε ο κομματικός και πολιτικός βίος, πρωταρχικό μέλημα του οποίου, ήταν η προσκόλληση των ψηφοφόρων στις υπηρεσίες του κράτους, κατά κύριο λόγο,ήτοι στο «γκουβέρνο»(τη διοίκηση).

Η Ελλάδα με υπερεξογκωμένο κρατισμό (δημοσιοϋπαλληλία) και χωρίς κρατικοποιήσεις ή κρατικοποιημένες ιδιωτικές επιχειρήσεις (που ήσαν ελάχιστες, άλλωστε), κατέληξε στον «δοβλετισμό», που απέβη ο κύριος σκοπός και αποστολή του κομματισμού, γενικά. Ο οποίος άλλωστε και κυριάρχησε, γιατί ο πολίτης μη μπορώντας να λύσει τα ζωτικά του προβλήματα στη θεσμικά υπανάπτυκτη, την εποχή εκείνη, οργάνωση του δημόσιου βίου (στον υποτυπώδη άλλωστε, κρατικό μηχανισμό), κατέφευγε, ως πελάτης, στον εκάστοτε κατέχοντα την εξουσία κομματάρχη, τον οποίο θεωρούσε ως εκπρόσωπο της «αποδοτικότητας» του δημοσίου βίου. Και έπραττε τούτο ο ΄Ελληνας πολίτης, όχι γιατί δεν πίστευε στην ανάγκη ενός καλά οργανωμένου, θεσμικά και λειτουργικά, δημόσιου βίου, αλλά ακριβώς για τον λόγο ότι δεν λειτουργούσαν υγιώς και αποτελεσματικά οι υποτυπώδεις αυτοί θεσμοί.

Επειδή,λοιπόν, η χώρα δέν είχε φτάσει,ακόμη,σε ικανοποιητικό βαθμό αναπτύξεως με αποτέλεσμα το χαμηλό επίπεδο λειτουργίας πολλών ζωτικών τομέων του ιδιωτικού και δημόσιου βίου, μπορεί να λεχθεί ότι ο ΄Ελληνας κατέφευγε στους κρατούντες κομματικούς φορείς για τον ίδιο λόγο και καθ΄όμοιο τρόπο με τον οποίο κατάφευγε,παλαιότερα,ο ασθενής στον «κομπογιαννίτη»,όταν δεν υπήρχε ή δεν μπορούσε γιατρός να τον θεραπεύσει.

Το παράδειγμα των ηγετών και τα νέα «μοντέλα»

2.-Όταν,μάλιστα,είδε ο νεοέλληνας τους επιτήδειους να κυριαρχούν,τους κόλακες,τους κίβδηλους και τους θρασείς να θριαμβεύουν και τους συκοφάντες και ψευδολόγους ν΄αποβαίνουν οι ρυθμιστές της δημόσιας ζωής,δε δίστασε κι΄αυτός,εμφανίζοντας τα αρνητικά χαρακτηριστικά του στοιχεία,να επωφεληθεί,ατομικά και οικογενεικά (αργότερα συντεχνιακά). Μεταποίησε,έτσι,τα εγγενή του συστατικά στοιχεία (μεταξύ άλλων,και το περίφημο «φιλότιμό» του) σε αναρχική εκδήλωση και τη «φιλονομία» του σε καταφανή αντίθεση προς το νόμο,ενώ η πατροπαράδοτη ματαιοδοξία του, παρουσίασε εικόνα αρπακτικού κτητικού συναισθήματος και η πηγαία του δημιουργικότητα όλα τα χαρακτηριστικά καταστροφικής μανίας.

Με τον γιγαντισμό του κρατισμού απορροφήθηκε όλη η αυθόρμητη κοινωνική προσπάθεια του νεο-έλληνα-Ρωμηού στο κράτος,το οποίο,έτσι, παρουσιάσθηκε έχοντας πλούσιο συνταγολόγιο προσφοράς ποικίλων εδεσμάτων απ τό μαγειρείο του.

Γοητευμένος ο Ρωμηός με τον τρόπο αυτόν νόμισε,ότι,επί τέλους,θα ζη, χωρίς τίμημα εφεξής πλέον,όχι μέσα στο κράτος,αλλά θα σιτίζεται απ τὸ κράτος,το οποίο θα έπαυε,πλέον,να του είναι και ενοχλητικό ως επιτάσσον,επιτρέπον ή απαγορεύον και θα παρέμενε,απλώς κράτος...παρέχον, μόνο.

Η θεωρία του «σοσιαλισμού» στους πρόσφατους καιρούς,στη συν- είδηση του Ρωμηού,έγινε βόλεμα στο κράτος και τους δημόσιους οργανισμούς και γενικά στις δημόσιες υπηρεσίες,όπου δεν χρειάζεται αγώνας να διακριθεί και να μοχθήσει.Και τα κόμματα που κυβέρνησαν αύξαιναν το δημόσιο χρέος ανάμεσα σ΄άλλα και για να βολεύουν τις στρατιές των οπαδών-ψηφοφόρων τους,με συνέπεια την κατάργηση της αξιοκρατίας.Και ο μη διοριζόμενος Ρωμηός,για να τα βγάζει πέρα, φρόντιζε για το μαγαζάκι και τη μικροεπιχείρησή του.

Όλ' αυτά,συγκροτούν τα πρώτα βασικά προβλήματα της νεώτερης ιστορίας του τόπου και δίνουν την αφορμή να μελετηθεί περαιτέρω η πολιτική συμπεριφορά και των πολιτικών προς τον Ελληνικό λαό αλλά και των Ελλήνων ως ψηφοφόρων προς τους πολιτικούς.

Από πλευράς των πολιτικών: Μεγάλες μερίδες του λαού,κατά τον πολυετή κομματικό μας βίο,πολλές φορές εξαπατήθηκαν και διαβουκολήθηκαν από δημαγωγούς και λαοπλάνους. Μεγαλόστομες αρχές αποδείχθηκαιν κίβδηλες στην πράξη και απατηλές.Η άσκηση του πολιτικού και κομματικού παιγνιδιού, για δεκαετίες, δεν συνέβαλε στην εξύψωση των πολιτικών ηθών, αντιθέτως μετέβαλε την Ελλάδα «εις πανδαιμόνιον διχονοίας και κομματικών παθών, των οποίων αρχή και τέλος ήτο η αχαλίνωτος και ανερυθρίαστος ιδιοτέλεια», όπως έχει λεχθεί, που δε άφησε τον τόπο να ορθοποδήσει. Παγιώθηκαν έτσι νοσηρές, βίαιες και άνομες καταστάσεις.

Απ΄την άλλη, οι ΄Ελληνες, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, επέδειξαν κομματική και πολιτική συμπεριφορά σύστοιχη προς το επίπεδο του οικονομικού και του δημοσίου βίου.

Ο ομόφυλος δαίμονας των Ελλήνων

3.-Αμερόληπτοι και οξυδερκείς, της εποχής εκείνης ιστορικοί αναλυτές και στοχαστές όπως ο Νικόλαος Δραγούμης με τις πολύτιμες εμ- πειρίες του,αλλά και ο Δημ. Βερναρδάκης στο έργο του «Καποδίστριας και ΄Οθων», των οποίων οι σχετικές κρίσεις έχουν, αναμφίβολα, διαχρονική σημασία, επεσήμαναν, οτι οι πλείστες των καταστροφών που συνέβησαν στον τόπο, σε πολιτικό και εθνικό επίπεδο οφείλονται κατά κύριο λόγο: «Εις τον αρχέκακον εκείνον και ομόφυλον των Ελλήνων δαίμονα,τον Φθόνον (...) πάθος άγριον και θηριώδες (...), το οποίον ανέκαθεν στηρίζεται εις την αιώνιον και άπαυστον βάσιν, την μεταξύ των Ελλήνων αντιζηλίαν», στο ζήτημα με άλλα λόγια: «Τί είσαι σύ και τί είμαι εγώ;». Και εκφράζονταν απαισιόδοξα για την περαιτέρω πορεία του τόπου. Γι' αυτό, μεγάλες μερίδες του λαού είχαν προσαρμοσθεί (όχι,βέβαια, χωρίς προθυμία, καθ΄ο ανήκουσες εις τον «ευαγωγότερον» λαό της υφηλίου), στην ΄Iσοκράτεια, προς Νικοκλέα, παραίνεση: «Το της πόλεως ήθος ομοιούται τοις άρχουσι».

Όταν δηλαδή στα δημόσια πράγματα του τόπου αναπτύχθηκε «το βίαιον των παθών» και κυριάρχησε «η διαρκής σοφιστική διαστροφή, η προς τας θυσίας, τας υπηρεσίας, την ικανότητα και την αρετήν ασέβειαν, ως και η εκ συστήματος παρανομία, εκ των οποίων ανέβλυσε δηλητήριον, το οποίον διαδοθέν ανηλεές εις τας φλέβας του τε πολιτικού και κοινωνικού σώματος, λυμαίνεται και σήμερον το έθνος το οποίον» (έθνος, όπως δυσοίωνα, προέβλεπαν), «δεν θα δύναται» (εφεξής) «πλέον ν΄απαλλαγή αυτών, ως φύσει και θέσει εξημμένον, ευφάνταστον, ανατραφέν και παιδευθέν αγυρτικώς και μη δυνάμενον να ζήση έκτοτε, άνευ κολακείας, άνευ θυμιάματος και άνευ οιήσεως...».

Οι αρχαίοι Αθηναίοι, όσες φορές η πόλη τους μαστιζόταν από μίασμα, μαγγανεία δαιμόνων, αμαρτίες και γενικά από κακοποιά στοιχεία, προέβαιναν, για λόγους καθαρμού, στην αποπομπή απ΄ τό ΄Αστυ, κατά μήνα Θαργηλιώνα, μεταξύ άλλων και δύο ανδρών. (΄Εθιμο οστρακισμού, που θυμίζει τον αποπομπαίο τράγο και, το οποίο, ως αρχετυπικό φαινόμενο της Ελληνικής Ιστορίας, επανέρχεται, κατά περιόδους, στο δημόσιο βίο της νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδος, έστω και με διαφορετική μορφή).

Ο οστρακισμός του αποδιοπομπαίου και της υπερορίας λειτούργησε, δια μέσου της καζουϊστικής αιώνων ιστορικού βίου, με μανιχαϊστική μορφή: Ο «ένοχος» απέναντι στον «αθώο», αλλιώς ερχόταν το «σκάνδαλο»,της ευθύνης, δηλαδή, των πολλών

Οι αληθινοί πολιτικοί ηγέτες

4.-Στην εποχή μας, αληθινοί δημόσιοι άνδρες (statesmen), θεωρήθηκαν όσοι σε κρίσιμες στιγμές της Ιστορίας τόλμησαν διακινδυνεύοντας στις προεξοφλήσεις τους. Και ήσαν αυτοί, που πριν εμπέσουν post factum στην αμείλικτη δικαιοκρισία της ιστορίας (η οποία αντικειμενικά κρίνοντας αποδίδει ακριβοδικαίως τις ευθύνες εκεί όπου ανήκουν) είχαν προσφύγει, «αιρούμενοι την ευθύνην μόνον», στην ετυμηγορία του λαού, στον οποίο πάντοτε αναγνωρίζουν τη δύναμη ν΄αποφασίζει κυριαρχικώς.

Με την προσφυγή τους αυτή οι πολιτικοί, είχαν αναλάβει τη δικαιϊκή-πολιτική και ιστορική τους ευθύνη, γιατί ο λαός (παρέχοντας σ΄αυτούς την εντολή του) εκ των πραγμάτων έχει «το ανυπεύθυνον,το ανεξέταστον και το αζήτητον», υπαγόμενος, αποκλειστικά στη δικαιοδοσία της ιστορίας.

Οι αληθινοί πολιτικοί ηγέτες όμως που τόλμησαν, κατά κανόνα, παρά την αμείλικτη φορά των πραγμάτων και οχι σπάνια, ενάντια στο ρεύμα και τις θελήσεις του πλήθους, όπως δείχνει η Ιστορία, είχαν εκ των προτέρων αποδεχθεί τις συνέπειες των πράξεών τους.

Στη νεώτερη ιστορία μας, αξιόλογοι πολιτικοί όπως Αλεξ. Κουμουδούρος, Χαρίλ.Τρικούπης και άλλοι μετέπειτα δημόσιοι άνδρες, χρειάσθηκε να καταβάλλουν, προκειμένου ν΄αναχαιτίσουν και τελικά να ξεπεράσουν, κατά τις απαιτήσεις των καιρών, τη νοσηρή αυτή κατάσταση, τιτάνιες προσπάθειες, που έφθασαν μέχρι παραδειγματικής πολιτικής αυτοθυσίας-υπερορίας (θάνατος στα ξένα ,κ.ά.).

Όπως έχει λεχθεί (βλ.Σπ.Μαρκεζίνη:»Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος» τόμ. 6ος,σελ. 200), στην ‘Ελλάδα, υπήρξαν πολιτικοί άνδρες ως «συνειδητοί πολιτικοί ηγέτες, που ως μοναδικό τους καθήκον, έθεσαν, να υψωθούν πάνω από τα προσωπικά τους πάθη καί τη ματαιοδοξία τους, να υπηρετήσουν το λαό με ικανότητα και δημιουργικό έργο και παραλλήλως να υψωθούν πάνω από την εποχή τους.Να ιδούν έτσι κάθε τους πράξη κάτω από το πρίσμα της τύχης και του μέλλοντος αυτού του λαού. Και προεξοφλώντας τη σημασία της εποχής τους, καθώς και τα κριτήρια βάσει των οποίων έδρασαν στους χρόνους τους, να διακινδυνεύσουν στην προεξόφληση αυτή. Αυτού του είδους οι δημόσιοι άνδρες, που δεν είναι ιστορικοί για να ερευνούν το παρελθόν και να κατανέμουν ευθύνες, ούτε δημαγωγοί που ενδιαφέρονται για να εισπράττουν γι΄ ατομικό ή κομματικό τους όφελος το αντίτιμο των όσων καταβάλλουν στα παρόν, είναι Δημιουργοί, και κατά συνέπεια, θεμελιωτές του μέλλοντος αυτού λαού και ένα είδος γνήσιων προφητών στον τομέα αυτόν».

Ο πολιτικαντισμός και το όραμα του νεοελληνισμού

5.-Οι άλλοι, οι φαυλοκράτες-δημαγωγοί, είναι αυτοί που απ΄ την εποχή ακόμη του Πολύβιου, μέχρις εσχάτων, ως «εφορμώντες επί το φιλαρχείν, διαφθείροντες τας ουσίας, κατά πάντα τρόπον,δελεάζοντες (δε) και λυμαινόμενοι τα ήθη», αποδεικνύονται ανίκανοι να λύσουν τα σοβαρά προβλήματα του λαού, με κατάληξη «δωροδόκους και δωροφάγους τους πολλούς (να) κατασκευάζουσι» (Πολύβιου,«Ιστορίαι» ΣΤ,9,6-9).

Το ερώτημα σήμερα είναι: Και αν βρεθούν (που βέβαια υπάρχουν) οι ηγέτες που λείπουν, άραγε, οι «Ρωμηοί» θα τους ακολουθήσουν αφού ο πειρασμός του κρατισμού είναι μεγάλος; Δηλαδή διαρκής και ασφαλής δυνατότητα, ν΄ αποκτούν τα προς το ζήν με την εκμετάλλευση της θέσης στο δημόσιο, χωρίς προσπάθεια και αγώνα, αμφιβολία ή κινδύνους;΄H άραγε στη μεγάλη τους πλειοψηφία θα παραμείνουν στην κομματική «στρούγκα»,περιμένοντας καθένας απ΄αυτούς να βολευθεί;

Τώρα μάλιστα,που και οι ίδιοι πια διαπιστώνουν ότι το κρατικό οικοδόμημα είναι ένας ανίκανος σκελετός χωρίς αίμα, με φανερά τα επιθανάτια φαινόμενα, θεωρώντας βεβαία την κατάρρευσή του,και το οποίο έχει αρχίσει να τρίζει κατά τους τελευταίους καιρούς, ως ενδιαφερόμενοι (και είναι αυτοί οι πιο πολλοί) καταβάλλουν μανιωδώς, μεγαλύτερη προσπάθεια ν΄ απομυζήσουν και την τελευταία ικμάδα, τόσο αυτού, όσο και των δημοσίων οργανισμών και άλλων επιχειρήσεων, με την κινητοποίηση των ποικίλων και αντιτιθεμένων συντεχνιών τους, ενώ δεν παύουν και ν΄ανησυχούν για την επιούσα, αφου ήδη πλέον η Ευρωπαϊκή Ένωση ζητεί να επανέλθουν τα πράγματα στην προτέρα κατάσταση του μόχθου και της παραγωγικότητος,αρετές δηλαδή τις οποίες αυτοί στην πλειοψηφία τους έχουν αποβάλει;

Τι,λοιπόν,θα επετύγχανε,άραγε,ο σύγχρονος Αδαμάντιος Κοραής απευθύνοντας στους νεοέλληνες,το εναγώνιο ερώτημα εκείνου: «Σεις Γραικοί, που ηξεύρετε να γκρεμίζετε οικοδομάς, γνωρίζετε (μήπως) να οικοδομήσετε ευνομουμένην Πολιτείαν»;

Και μπορούν σήμερα ν΄αναδείξουν οι νεοέλληνες τους ηγέτες της μορφής αυτής (όπως παλαιότερα, όταν σε παρόμοιες εποχές κατέφευγαν οι ΄Ελληνες,αναζητώντας σωτηρία, στα σπλάγχνα ενός σφαγίου), ως μοναδική ελπίδα για τα πεπρωμένα του συγχρόνου Ελληνισμού,που είναι πια αναγκασμένος να χάραξει, ανεπίστροφα, την πορεία προς την αναγέννησή του, μέσα στο κοινό Ευρωπαϊκό σπίτι;.

Μέσα,λοιπόν, σε τέτοιες συνθήκες και σ΄αυτό το κλίμα, μπορούν, άραγε,να πετύχουν, νέοι άνθρωποι, με αληθινή αγάπη για τον λαό, άνθρωποι πρόθυμοι να θυσιάσουν τον ατομικισμο τους, τόσον ελεύθεροι ψυχικά, ώστε να μπορέσουν να πιστέψουν και ν΄ αφοσιωθούν σ΄ ένα έργο, που να υπαχθούν στη μελέτη του λαού και να εξετάσουν με καλόβουλο κριτικό μάτι τις εκδηλώσεις του•ώστε να πάψει το βουλευτιλίκι να θεωρείται ο ακραίος σταθμός κοινωνικής καριέρρας, όπως θάλεγε σε ανάλογες περιστάσεις ο Φώτος Πολίτης;

Nα οδηγήσουν,συγκεκριμένα, στη ριζική μείωση του κράτους ως οικονομικού παράγοντα για να ελευθερωθούν οι δημιουργικές δυνάμεις του λαού, με επί πλέον αποτέλεσμα, να μη αναγκάζονται να φεύγουν στην αλλοδαπή όλοι οι ικανοί και δημιουργικά ανήσυχοι νέοι για πρόοδο σε όλους τους τομείς και βέβαια με την εφαρμογή του κολασμού,ποινικού και πολιτικού, των λωποδυτών και των δημαγωγών, με συνέπεια και ο λαός, ν΄αντιληφθεί, παραδειγματικά, ότι οσοδήποτε ψηλά και αν βρίσκεται ο δημαγωγός και ο απατεώνας,ως παραβάτης του ηθικού και γραπτού νόμου,τιμωρείται;

12.11.2004

Οι νεοέλληνες και οι Ευρωπαίοι

Ματθαίου Χ. Ανδρεάδη

Η 'Ελλάδα, καθ'όλο τον 19ο αιώνα, συνέχιζε να παραμένει παραδοσιακή κοινωνία. ΄Οπως διαπίστωνε το 1873 ο Αμερικανός πρεσβευτής στην Αθήνα Κάρολος Τάκερμαν, η χώρα «δεν είχε αποσείσει τις αλυσίδες της ανατολικής δουλείας, τα πάντα (εδώ) ήσαν αρχέτυπα και οπισθοδρομικά, 'Οπως επί τουρκοκρατίας...». ΄Ισχυαν ως εκ τούτου παραδοσιακές αρχές και αξίες, δεν υπήρχε όμως, όπως προέκυπτε απ'τα πράγματα, κοινωνικοταξικό πρόβλημα και οικονομική αιτιοκρατία, ενώ κυριαρχούσε ο πατριωτισμός (αλυτρωτικός και αμυντικός).

Στις δυτικές κοινωνίες την ίδια εποχή είχαν εδραιωθεί όλα όσα απετέλεσαν στη συνέχεια τις βασικές αιτίες για τον δυναμισμό τους,δηλαδή, ανάμεσα στ'άλλα, η απελευθέρωση της σκέψεως, το διαζύγιο της κοινότητος θρησκευτικής πίστεως απ' την κοινότητα των δεσμών αίματος, η δημιουργία κοινωνικής τάξεως η οποία υπήρξε ο εμπνευστής δυναμικής αναπτύξεως, η ιδρυση και οργάνωση συγχρόνου κράτους και η ορθολογική θεώρηση της οικονομικής ζωής. Και εκεί ίσχυαν την εποχή αυτή η πίστη στις παραδόσεις και στις ανθρώπινες αξίες, στη γλώσσα και στα έθιμά τους κ. ά., ισχυροί δηλαδή συναισθηματικοί δεσμοί, και εφαρμοζόταν επεκτεινόμενη ευρύτερα, κατά το δυνατόν, η θεωρία για αλληλοβοήθεια και εμπιστοσύνη προς την αξία της ζωής και φυσικά ο πατριωτισμός, τον οποίο μαζί με άλλα εννοούσαν ως άρρηκτο δεσμό με τον γενέθλιο τόπο ή τη συνοικία όπου ζούσε τόσο ο οδοκαθαριστής όσο και ο πλούσιος, λόγου χάρη στην Αγγλία.Οι ίδιες σχεδόν αξίες και παραδόσεις βρίσκονταν και σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, σε βαθμό μάλιστα, ώστε για τους λαούς εκείνους, το να στραφεiς εναντίον των δεσμών αυτών ήταν,όπως διακηρύσσονταν, σαν να στρέφεσαι κατά της ανθρώπινης φύσεως. Ολ'αυτά αποτελούσαν βασικά συστατικά στοιχεία των συνεχώς διευρυνόμενων ανθρώπινων δικαιωμάτων, με πρώτη την κοιτίδα του σύγχρονου κοινοβουλευτισμού,την Αγγλία, όπου 574 χρόνια πριν απ'τη Γαλλική'Επανάσταση του 1789, είχαν αρχίσει να παραχωρούνται οι συνταγματικές ελευθερίες με τη Magna Charta, το Habeas Corpus, τα αλλεπάλληλα Acta κλπ. Και είχαν ριζώσει οι αρχές αυτές και οι αξίες στο κοινό Ευρωπαϊκό έδαφος, (καλλιεργημένο αιώνες πριν) απ'το 'Ελληνορωμαϊκό πνεύμα, τη δισχιλιετή Χριστιανική ηθική και μετέπειτα το Δυτικό φιλελευθερισμό. Και οι βασικές αυτές αρχές,συνέχισαν ν'αποτελούν αμετακίνητο πόλο,που επέτρεψε στους λαούς αυτούς να αφομοιώνουν ειρηνικά τις εκάστοτε εξελίξεις, χωρίς να παρασύρονται σε καταστροφή απ'τις αλλεπάλληλες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές θύελλες.Αυτά τα δέχονταν ακόμη και εκείνοι,που γαλουχημένοι απ' τον μαστό του διεθνισμού (ουσιαστικά ένα είδος ανθρωπιστικής παγκοσμιότητας,τότε) δεν έπαυαν να διακηρύσσουν την πίστη τους στον πατριωτισμό, στα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και στις δημοκρατικές ελευθερίες. ΄Εχοντας όλα αυτά υπ'όψη του (και όχι βέβαια θεωρίες που ασφαλώς εισάγονταν και στη χώρα μας απ'την 'Εσπερία) ποιός απ' τους παρ'ημίν κρατούντες μπορούσε τότε ν'αρθώσει ουσιώδη λόγο; Αφού η χώρα από πλευράς πολιτικής οργανώσεως, ήταν ένα έθνος,όπως έγραφε ο Κάρολος Τάκερμαν, «πολιτικών άνευ κόμματος,διαφόρων γνωμών άνευ κοινής γνώμης, χωρίς συγκέντρωση, ούτως ειπείν, γενικών αρχών, ενότητα δυνάμεως, έκφραση κοινής θελήσεως»;

Στην 'Ελλάδα (πρόσθετε) «ευκολώτερα ενεργείς πολιτική παρά κοινωνική επανάσταση. Δημόσια συνελευση σε χωριό ή σε οποιαδήποτε πόλη, μικρή ή μεγάλη, που να συγκροτείται από εργαζόμενους και επιχειρηματικές (βιομηχανικές) τάξεις για να συζητήσουν ή ν'απαιτήσουν (τη λήψη) κάποιου μέτρου, ήταν θέμα άγνωστο» στη χώρα. Κόμματα αρχών,όπως υποστήριζε ο πρώην, τότε,πρωθυπουργός Αλέξανδρος Κουμουνδούρος, αγορεύοντας στη Βουλή κατά τη συνεδρίαση της 23. 10. 1876, δεν μπορούσαν να υπάρξουν, γιατί «η ιδέα των αρχών δεν υφίσταται,δεν ενεσαρκώθη εις το πνεύμα του λαού.Το πνεύμα το επικρατούν εις τον λαόν, εις τους εντολείς μας, και η πεποίθησίς του είναι,ότι τα συμφέροντα είναι ο θεός ημών και όχι αι αρχαί...». 'Υπήρξαν πάντως τότε συνειδητοί πολιτικοί, οι οποίοι σεβόμενοι τις παραδόσεις του λαού, καθώς και τις ανθρωπιστικές αρχές και ηθικές αξίες, παρακολουθούσαν τη διανοητική και πολιτική εξέλιξη των πραγμάτων διεθνώς, πράττοντας με σθένος και προσωπικές θυσίες το ορθό.Και αυτοί αποτελούσαν παρήγορο γεγονός για ένα δημιουργικό ξεκίνημα της κοινωνίας προς ανοικτούς ορίζοντες.

19.11.2004

«Εγγλέζικες» κλειδωνιές και «Ευρωπαίγοι»

Ματθαίου Χ. Ανδρεάδη

Πολλοί ερευνητές της νεώτερης ιστορίας του τόπου δεν ευτύχησαν στην ερμηνεία της συμπεριφοράς του λαού, απέναντι στα εισαγόμενα,μετά την ανεξαρτησία,πρότυπα, που αφορούσαν στη νομοθετική και θεσμική διευθέτηση των μικρών και μεγά λων ζητημάτων της χώρας.

Παρ’ολ’αυτά οι κύριες αιτίες του φαινομένου της μη λειτουργίας,απρόσκοπτα,για δεκαετίες ολόκληρες,της διοικήσε ως,γενικά,που εισήχθη απ’την Ευρώπη,μπορούν ν΄αναζητηθούν:

α)Στην αγνόηση των παραδόσεων και των κοινωνικών και γεωργοοικονομικών συνθηκών της χώρας,οπως είδαμε,και

β)στους πολιτευόμενους,οι οποίοι,οπως βγήκαν απ’την εποχή της δουλείας,δεν ειχαν λόγο να δουν ενα πετυχημένο κράτος,που οργανωτικά μάλιστα ειχε εισαχθεί απ’την Εσπερία, χωρίς οι ίδιοι να το ελέγχουν.Ετσι,δεν βοήθησαν ουσιαστικά,να ορθοποδήσει.Συντήρησαν και καλλιέργησαν (μαζί μέ άλλους, βέβαια) στον ανέτοιμο λαό τους φόβους για καταστροφή του τό που απ’την εισαγωγή τέτοιων προτύπων,μολονότι απ’το 1826 η χώρα ειχε παραδοθεί,με απόφαση της εθνοσυνελεύσεως,λόγω αμέσων κινδύνων,στη δικαιοδοσία της Αγγλίας.

Απ’τους πρώτους,ο Νικ.Δραγούμης,διεπίστωνε πως απ’την αντιβασιλεία ακόμη υπήρχε ο φόβος στον λαό,οτι οι Βαυα ροί,μαζί με τον πατέρα του ΄Οθωνος,επρόκειτο,παρά τις αντίθετες διαβεβαιώσεις τους,νά «βαυαρίσουν»ή να «φραγκέψουν» τον τόπο.Οι ανησυχίες αυτές ενισχύθηκαν ανάμεσα στ’ άλλα και απ’την πιστή αντιγραφή της Ευρωπαϊκής νομοθεσίας,κυρίως της γαλλικής,που επέβαλλαν στην Ελλάδα,χωρίς να λάβουν υπόψη τους την Ελληνική πραγματικότητα,γεγονός που έκανε τον Θ. Κολοκοτρώνη να πεί,οπως είδαμε,το περίφημο εκείνο για τά παπούτσια του Χατζηπέτρου στά πόδια του Λόντου.

Τούτο τόνιζε και ο Μακρυγιάννης,οταν κατηγορούσε τον Ιω.Κωλέττη ως ενα απ’αυτούς,που ανεύθυνα,«ευρωπάϊζαν» τη χώρα,σε βάρος των Ελλήνων.

Γράφει στ’«Απομνημονεύματά» του (έκδ.«Μέλισσα»,σελ. 361) οτι είπε στον Ιω.Κωλέττη,σε συνομιλία που ειχε μαζί του ο Μακρυγιάννης:«Ήταν ένα παλάτι χαλασμένο και το γκρεμίσαμεν από θεμελιούθεν καί το φκιάσαμεν να καθίσουμεν ολοι μέσα.Βάλαμεν εις τις πόρτες εγγλέζικες κλειδωνιές και σου δώσαμεν τα κλειδιά εσένα,όπου βαστάς τα κλειδιά του λόγου σου,δια να μη μπαίνη όποιος θέλη,δια κείνο σου δώσαμεν εσένα τα κλειδιά.Του λόγου σου, ανοιγοκλείνοντας δια το νιτερέσιον μόνον το δικόν σου κι’όχι του σπιτιού,χάλασες αύτές τις παλιοκλειδωνιές κι’έβαλες είς το σπίτι κλειδωνιές τεφαρίκια Εύρωπαίϊκα καί τις παλιοκλειδωνιές τις πέταξες (...) Θάρθει καιρόςνα ψάξης εσύ κ’οι συντρόφοι σου δι’αυτές τις κλειδωνιές τις σάπιες και να μην ευρήτε καμίνια.εσείς θα βαρέσετε το κεφάλι σας».

΄Ετσι κύλησαν τά πράγματα έως ότου,τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1880 ο Μεσολογγίτης πολιτικός Χαρίλ. Τρικού πης,με ρεαλιστικό,αλλά μεγαλεπήβολο πρόγραμμα αναπτύξεως της Ελλάδος,θέλησε να εφαρμόσει νέες ιδέες, οπως την εκβιο μηχάνιση και ανάπτυξη του τόπου,στη βάση των αρχών,που ίσχυαν στις χώρες της Ευρώπης.Και το πρόγραμμά του αυτό απαιτούσε έργα υποδομής,δηλαδή εξεύρεση κεφαλαίων,άρα εκτός απο δάνεια του εξωτερικού και εσωτερικούς πόρους.

Και ύψωναν εν προκειμένω οι φοβισμένοι αντιευρωπαϊστές τους τόνους μέχρι υπερβολής,οπως ο Ρηγόπουλος το 1886 στη Βουλή:

«Κλαίω έφ’ύμάς καί έπί τά τέκνα σας,ώ στρατιωτικοί, οίτινες θά σύρετε τα ξίφη σας όχι πλέον υπέρ του 'Ελληνισμού, διότι αύτός δέν θά ύπάρχει άλλ’ύπέρ των συμφερόντων των ξένων.Κλαίω έφ’υμάς και έπί τα τέκνα σας,ώ ναυτικοί,διότι θά χρησιμοποιήσητε την θαλασσινήν ύμών ίκανότητα ύπέρ των ξένων ίσχυρών,καί θ’αποτελήτε τα πληρώματα των πλοίων των ώς εις τόν καιρόν των Βενετών.Κλαίω έπί σε,ώ ‘Ελληνικέ λαέ,διότι θα έλθη ήμέρα καθ’ήν αι νέαι γενεαί δεν θα έχουν κανέν ίδανικόν,διότι ο ‘Ελληνισμός έξέλιπε και καμμία έμπνευ σις δεν θα ύπάρχη ούτε εις την φιλολογίαν ούτε εις την πολιτικήν.Κλαίω έφ’ύμάς ώ γεωργοί,ώ βιομήχανοι,ώ έμποροι,διότι θα σας έπιβάλλουν βαρείς δασμούς εις τα προϊόντα σας,διότι θά σας στέλλουν τα ιδικά των μηχανήματα και θα σας τα πωλούν ακριβά,διότι θα γίνετε μεσίται και όχι έμποροι, έως ού καταντήσει ο ‘Ελληνικός λαός είλως έργαζόμενος ύπέρ των ξένων (...)».

Και ο ρήτορας,κατηγορώντας τους ‘Ελληνες πολιτικούς, κατέληγε:

«Σεις όλοι εκάματε την 'Ελλάδα,από πολλών ήδη έτών, όπως ο Δάντης είπε δια την Φλωρεντίαν (...) non donna di proνinciae ma bordello» (...)

Δημοσιεύθηκε την 26η 11.2004

Τα α-νόητα και τ’αυτονόητα

Του Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Ό εμπειρισμός των συγκρίσεων,θεωρείται η πιο ασφαλής μέθοδος μελέτης οποιουδήποτε ιστορικού και κοινωνικού φαινομένου.Ή μέθοδος αυτή,εφαρμοζόμενη απο ενα αντικειμενικό και απροκατάληπτο ερευνητή,κατά τη μελέτη της νεώτερης και πρόσφατης ιστορίας μας,θ’αποδεικνυόταν εξαιρετικά αποκαλυπτική και για τον μετεπαναστατικό πολιτικό μας βίο.

Υπάρχουν όμως και εκείνοι,που αγνοούν την ιστορία και την πραγματικότητα της νεώτερης, τουλάχιστον, περιόδου της χώρας μας,αντιτάσσοντας τα δικά τους θεωρήματα.

Με τον εμπειρισμό των συγκρίσεων όμως θα μπορούσε ν’ αποδειχθεί το λανθασμένο των θεωρητικών κατασκευών,με τις οποίες επιδιώκεται η διαπίστωση των λ ό γ ω ν για τους οποίους υφίσταται ή όχι ταυτότητα ή διαφορά των συγκρινομένων. Γενικά,υπάρχουν αυτοί,που απαιτούν οι ίδιοι μεν να κρίνονται απ’τις διακηρύξεις τους,τους άλλους δε να κρίνουν απ’τα έργα τους,η σύγκριση έτσι να γίνεται μεταξύ πραγματικότητος και ιδεών-υποθέσεων,δηλαδή μεταξύ ενός ιστορικού δεδομένου και ενός ανύπαρκτου «ακόμη»,και όχι μεταξύ δύο δεδομένων της πραγματικότητος.

Στα καθ΄ημάς,υπήρξαν ανέκαθεν «πνευματικοί» άνθρωποι και ιστορικοί αναλυτές,που δυσκολεύονται απ’την εποχή ακόμη πριν την ανεξαρτησία και μετά μέχρι τελευταία,να παρακολουθήσουν τα κοινωνικοοικονομικά δρώμενα και την αντίστοιχη συμπεριφορά των Ελλήνων,που βγήκαν απ’ τη δουλεία. Οι περισσότεροι απ’αυτους εισήγα γαν εργαλεία,κλειδιά και θεωρίες για να εξηγήσουν τα ‘Ελληνικά πράγματα, ενω μερικοί ως πραγματολόγοι θέλησαν να επιβάλουν τα δυτικά τότε πρότυπα (αργότερα άλλα,ατυχώς,που θα οδηγούσαν το τόπο στη «Γη της Επαγγελίας»...), κατ’αντιγραφήν απλώς.

΄Οπως εχει επισημανθεί απο συναφείς περιπτώσεις, ερμήνευαν τα παρελθόντα,λόγου χάρη,με κριτήρια,αξίες και αρχές του παρόντος,πράγμα το οποίο οδηγούσε, βέβαια σε αποτυχία.΄Ετσι,φυσικό ήταν για τους συγχρόνους, που ζούσαν σε διαφορετικές κοινωνικές, πολιτικές και πνευματικές συνθήκες,τα συμπεράσματά τους αυτα να ειναι απλώς α-νόητα.

Ωστόσο,η τότε πραγματικότητα μπορεί να συνοψισθεί σε δυο κεφαλαιώδεις παράγοντες,που για μεγάλο χρονικό διάστημα διαμόρφωναν την ‘Ελληνική ταυτότητα:

Η αναμφισβήτητη αίγλη των αρχαίων ημών προγόνων στη συνείδηση των επαναστημένων και η δια των αιώνων στην καρδιά των Ελλήνων επίδραση του Ευαγγελίου.

Αυτά αποτέλεσαν και τις επίσημα απ’τις εθνοσυνελεύσεις (και οχι μόνο),διακηρύξεις των επαναστατών.΄Αλλωστε στη Δύση η στροφή προς την αρχαιότητα, εξέφραζε, αρχομένου του ΙΘ αιώνα,διάθεση φιλελεύθερη ή και ανατρεπτική του κατεστημένου,όπως εχει έγκυρα διαπιστωθεί.

Τα διαφωτιστικά πρότυπα πάντως τα οποία εισήγαγαν οι διαφωτιστές στον Ελληνισμό απ’τη Δύση,(εκτός απ’τα αναφερόμενα στις εξελίξεις των θετικών επιστημών) και κατά τον προεπαναστικό βίο και αργότερα,θα μπορούσαν να γίνουν,όσο το δυνατόν, τουλάχιστον κατανοητά και απ’ αυτούς που ήθελαν να παρακολουθήσουν τον δυτικό ορθολογισμό,ώστε αυτά να προκαλέσουν μια συνετή και στοχαστική αντίδραση, όμως αυτα,στην πλειοψηφία τους,δεν ήσαν παρά ενα μίγμα,υποκρισίας αν μη σαρκαστικης περιφρονήσεως για την Ελληνική πραγματικότητα,με πρώτο τον οργισμένο και ανυπόμονο Κοραή.

Εκείνοι,που αρνήθηκαν οτι υπήρξε οπωσδήποτε ιδιο μορφία στη συγκρότηση της νεοΕλληνικής ταυτό τητος, άσχετης τότε προς τα οργανωτικά δυτικά πρότυ πα, αναζήτησαν καταφύγιο στην ψυχολογία και στην πολιτιστική κατωτερότητα,και βέβαια,στο μετεπαναστατικό κοινωνικό και οικονομικό υπανάπτυκτο της χώρας. ΄Εβρισκαν λόγου χάρη, παράλογες και φυσικά ασύμβατες προς τις δυτικές αξίες τις συμπεριφορές των μετεπαναστατικών Ελλήνων.Και κανείς τους δεν διερωτήθηκε για τις ευθύνες της Δύσεως,πέραν των συνεπειών απ’τη μακρόχρονη δουλεία,ώστε να μη φθάσουν να περιφρονούν οτιδή ποτε δεν ειναι δυτικό.

Οχι λίγες ανιεράρχητες εκδηλώσεις των φώτων των δυτικών δεν είχαν σχέση με την Επανάσταση.Οι δε εκτι μήσεις τους για τα βιώματα και τις μεταφυσικές ανησυχίες των ΄Ελλήνων,ήτοι για τη στάση τους στη ζωή και στο θάνατο,ήσαν τοποθετημένες οχι άμεσα στους ‘Ελληνικούς ρυθμούς και προβληματισμούς,αλλά αφορούσαν ευρύτερους χώρους με τους οποίους φυσικό ήταν οι ‘Ελληνες στο σύνολό τους σχεδόν,να μη έχουν σχέση καμμία,οπως συγκεκριμένα στο βασικό κεφάλαιο που έμεινε αμετάβλητο και που είχε ιδιάζουσα σημασία, την παιδεία.

Δημοσιεύθηκε την 3η Δεκεμβρίου 2004

Ευρωπαϊκή πορεία και νεοελληνικός τοπικισμός

Του Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Ο Ελληνικός τοπικισμός είναι παλαιά ιστορία.Αρχίζει απ΄τους αρχαίους χρόνους και φθάνει μέχρι τη νεώτερη εποχή.

Αυτός υπήρξε η κύρια αιτία που δεν μπόρεσαν να ενωθούν οι Ελληνίδες πόλεις-κράτη την παλιά εποχή και να ορθοποδήσει το νεώτερο κράτος στον τόπο μας.

Απ’τις αρχές του 4ου αιώνος π.Χ,οι ρήτορες συνιστούσαν στις Ελληνίδες πόλεις να ενωθούν(εναντίον των «βαρβάρων» Ανατολής και Δύσεως).Ο Γοργίας έβγαλε λόγο γι’αυτό το θέμα στους Ολυμπιακούς Αγώνες,όπως και ο Λυσίας αργότερα,το 388 π.χ.Το ίδιο και ο Ισοκράτης,ζητώντας ενότητα.

Ο τοπικισμός έφερε την Ανταλκίδεια συνθήκη ειρήνης το 387-6 π.Χ,που επέτρεψε στους Ανατολικούς να ρυθμίζουν την πολιτική των Ελλήνων.

Οι πόλεις-κράτη οδηγήθηκαν βέβαια το 338 π.Χ,στην Κόρινθο,σ’ένωση υπο τον Φίλιππο.Αλλ’η ένωση αυτή ουσιαστικά ηταν απορρόφησή τους από μια μεγάλη πολιτική μονάδα,με τον τρόπο,που και οι ιδιες ειχαν πετύχει την ενότητά τους απ’τις επι μέρους μικρές οργανωμένες μονάδες κοινωνικής ζωής (όπως ήσαν οι οικογένειες και τα χωριά). ΄Ετσι, εξάλλου,κατευθύνεται η ιστορική πορεία,απ’τις μικρές μονάδες σ’ευρύτερες ενότητες,μέχρι σήμερα,στον δυτικό τουλάχιστον κόσμο.

Βέβαια το αντάλλαγμα γιά την ενότητα σε συμμαχίες,ως αποτέλεσμα για τη μείωση της ανεξαρτησίας τους,ηταν η αποφυγή της απομονώσεως,πρόβλημα πάντως που και τα σημερινά Ευρωπαϊκά κράτη πρίν ενωθούν στην Ευρωπαϊκή ΄Ενωση αντιμετώπισαν,με δεδομένο οτι κανένα απ’αυτά δεν ήθελε να παραμείνει στην απομόνωση,αποδεχόμενο κατα συνέπεια τη μείωση αυτή,ακριβώς για να δημιουργηθεί μια μεγαλύτερη,βιώσιμη,πολιτική μονάδα.

Εχει σημειωθεί σχετικά πως ολες οι σύγχρονες φαντασιώσεις για πλήρη εθνική ανεξαρτησία,συνδυσμένη με διεθνείς Κανόνες,έχουν την αντιστοιχία τους στις Ελληνικές συμμαχίες των φερομένων ως ανεξαρτήτων πόλεων.

Στην αρχαιότητα,αποφεύγοντας την απομόνωση με την ένωσή τους οι πόλεις -κράτη α)ενίσχυαν τις εξωτερικές τους κυρίως, σχέσεις,οι οποιες διεδραμάτιζαν πρωταρχικό ρόλο στις εσωτερικές τους υποθέσεις,αφου η μοίρα κάθε πόλεως ηταν άμεσα συνδεδεμένη με τον υπόλοιπο Ελληνικό κόσμο και αργότερα με τη Δύση (Ιταλία,Καρχηδόνα) και την Ανατολή (Ασία).

β)Πετύχαιναν αυτό,που απ’αρχής της ιδρύσεώς τους,δεν μπορούσαν να πετύχουν με την απομόνωσή τους,την οικονομική δηλαδή και πολιτική τους αυτοτέλεια.Και

γ) απόφευγαν τον μαρασμό της παιδείας και του πολιτισμού τους.

Ωστόσο,και η ίδρυση στην Κόρινθο της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας των Ελληνίδων πόλεων,δεν μπόρεσε ν’αντιμετωπίσει τις μεγάλες πολιτικές δυνάμεις που περιέβαλλαν την Ελλάδα,από Ανατολή και Δύση,με αποτέλεσμα να περιέλθει,μετέπειτα,ο έλεγχος της Ελλάδος στη Ρώμη.

Ακολούθησε η Βυζαντινή ενότητα (με διάλειμμα τήν ίδρυση των Θεμάτων της Νικαίας,Ηπείρου,Μυστρά κλπ.)και στη συνέχεια η Οθωμανική δουλεία τεσσάρων αιώνων.

Σέ ολες αυτές τις ιστορικές φάσεις,ουδέποτε υπήρξε εθνικά ομοιογενές Ελληνικό κράτος,οπως το νεοελληνικό κρατίδιο, που ιδρύθηκε και οργανώθηκε το 1832.Οι ΄Ελληνες στις προηγούμενες ιστορικές φάσεις,συμβιώνοντας με άλλους λαούς,κυριαρχούσαν πολιτιστικά και οικονομικά,μέσα σε μεγάλα γεωγραφικά πλαίσια,οπως ειναι γνωστό.

Αλλά τα προηγούμενα αυτά πολιτειακά μορφώματα δεν ειχαν ρίζες στη νεοελληνική ζωή,η οποία στηρίζεται αποκλειστικά σε γηγενείς θεσμούς που διαμορφώθηκαν εν τω μεταξύ τους τελευταίους αιώνες,οπως η ανατολική ορθόδοξη Εκκλησία,η κοινότητα του χωριού,και η οικογένεια.

Και το σπουδαιότερο,κανένας απ’τους θεσμούς αυτούς δεν μπορούσε ν’αποτελέσει την υποδομή για ενα κράτος δυτικού τύπου,οπως αυτό που θέλησαν να οργανώσουν οι νεοέλληνες, ευθύς εξ αρχής στην ελεύθερη χώρα τους,γιατί θεμελιακή αρχή του συγχρόνου κράτους ηταν η ενισχυμένη κεντρική εξουσία.Και ηταν πολύ δύσκολο,ο κληρονομικός τοπικισμός της Ελληνικής πόλεως-κράτους(μετέπειτα κοινοτήτων),να μπορέσει ν’αρθεί στο ύψος των περιστάσεων.

Τον 19ο αιώνα ωστόσο,το νεοελληνικό κράτος (που με την αρχαιοελληνική σημασία της λέξεως σημαίνει επιβεβλημένη εξουσία)απ’τον Καποδίστρια,τους Βαυαρούς και μέχρι τέλους, επεζήτησε ν’αποσπάσει την τοπική εξουσία απ’τα χέρια των προεστών,και να την οικειοποιηθεί το ίδιο,και το κατόρθωσε.Θα δούμε στη συνέχεια τι σήμαινε μετέπειτα αυτό για την πρόοδο και την πορεία του τόπου πρός την Εσπερία.

Δημοσιεύθηκε την 17.12.2004

Το καταγωγικό του νεοελληνικού τοπικισμού

Του Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Ο θεσμός της νεοελληνικής τοπικής αυτονομίας,που κατάγεται απ’την Οθωμανική δουλεία,καταπολεμήθηκε, μετεπαναστατικά,απ’το εθνικό κράτος.Η ενότητα και το αδιαίρετο του τελευταίου,δεν μπορούσαν να συμβιβασθούν με την πολιτική εξουσία,που ανατίθεται στα χέρια λίγων τοπικών παραγόντων.Η υπεροχή άλλωστε της κεντρικής κυβερνήσεως ειναι μια απ’τις θεμελιώδεις αρχές του συγχρόνου δυτικού κράτους.Σύμφωνα δε με ορισμένα ψηφίσματα των εθνικών συνελεύσεων έπρεπε «να έχωμεν νόμους αξίους της φωτισμένης εποχής εις την οποίαν ζώμεν οπως της Ευρώπης,επι σκοπώ της επι τά κρείττω ηθικής αγωγής του έθνους».

΄Ολες οι κυβερνήσεις στην Ελλάδα επεζήτησαν ν’αποσπάσουν τις τοπικές εξουσίες απ’τα χέρια των τοπικών αρχόντων,ώστε οι ΄Ελληνες ν’αποκτήσουν εξουσία επιβεβλημένη απο τα πάνω.Μέχρι τότε πάντως το αυτεξούσιο,που ίσχυσε στις επαρχίες,ειχε ως εξής:

Το 1828 ο κυβερνήτης της Ελλάδος Ιωάννης Καποδίστριας ζήτησε απ’το «Πανελλήνιον» απαντήσεις σε 28 ερωτήματά του,σχετικά με την κατάσταση της χώρας,από τη δουλεία μέχρι την άφιξή του.

Μετ’απο έρευνες τις οποιες διενήργησαν οι αρμόδιες επιτροπές του,το «Πανελλήνιον» υπέβαλε τις απαντήσεις του.

Σ’αυτές εικονίζεται καθαρά,εκτός των άλλων,και η κατάσταση,που αφορούσε στα διοικητικά των πόλεων, κωμοπόλεων και χωριών,τα οποία,μέχρι την Επανάσταση, ρυθμίζονταν σύμφωνα με τα καθιερωμένα έθιμα και το σύστημα της Τουρκοκρατίας.

Για το θέμα της κοινωνικής καταστάσεως απαντούσε το «Πανελλήνιον»:

«Καμμία κλάσις (σημ.τάξις) πολιτών εχόντων ιδιαίτερα προνόμια δεν υπήρχεν εις την Ελλάδα.Το αυθαίρετον της Κυβερνήσεως ύψωνε τους ανθρώπους από την ευτελεστέραν κλάσιν εις τον υψηλότερον βαθμόν της κοινωνικής τάξεως.Οσοι διωρίζοντο εις τάς κατωτέρας αξίας αι οποίαι εχαρίζοντο εις τους χριστιανούς,έπρεπε να έχωσι κατάστασιν και επιρροήν τινα ηθικήν 1)διότι εκλέγοντο από ΄Ελληνας και 2)διότι οι Τούρκοι ήθελον να μένωσιν ησφαλισμένοι περί των χρημάτων,τα οποία οι προύχοντες ουτοι ώφειλον να συνάζωσι δια την Πόρταν». Για τα διοικητικά των Ελλήνων:

«Η Πελοπόννησος εχαίρετο το προνόμιον του να εχη κοντζαμπάσηδες και το να τους εκλέγη.(Αυτοί) ητον οι μεγαλύτεροι κτήμονες και διετήρουν επι ζωής των το υπούργημα τούτο,το οποίον ενίοτε μετέδιδον εις τους διαδόχους των αν τυχόν δεν ελάμβανον καταδρομάς,αι οποιαι δεν ητον σπάνιαι(...)Οι κοντζαμπάσηδες εκλέγοντο από τους προεστώτας (σημ.προκριτοδημογέροντες) των κωμοπόλεων και των χωρίων,οίτινες συνερχόμενοι εις την επισκοπήν της πρωτευούσης της επαρχίας (σημ. βιλαετίου),δια συνεννοήσεως με τους τιμιωτέρους,πλέον σημαντικούς και μεγαλυτέρας ηλικίας επαρχιώτας, ενήργουν την εκλογήν του κοντζάμπαση,του υπαλλήλου, του ταμίου κλπ.,της επαρχίας,δια της πλειοψηφίας και χωρίς εις ταύτην ποσώς να παρεμβή καμμία τουρκική Αρχή.Ησαν ενιαύσιοι.΄Οσαι επαρχίαι ευχαριστούντο απο τους κοντζαμπάσηδές των,εκοινοποίουν τούτο δι’ αναφορών των πρός το πασάν,όστις συνήθως παρέτεινε την διάρκειαν του υπουργήματός των και εις τον ακόλουθον χρόνον.Ούτοι (σημ.οι κοντζαμπάσηδες) εκανόνιζον τον τρόπον της εισπράξεως των δοσιμάτων και εδύναντο να κάμωσι έκτακτα έξοδα.Είχον το δικαίωμα να προδιαθέτωσιν εν γένει όλας τας υποθέσεις των ραγιάδων εν ταυτώ και να κρίνωσι τας υποθέσεις των,οποιασδήποτε φύσεως (...)Η μεγάλη επιρροή των επήγαζεν:

α΄)εκ του οτι οι Τούρκοι ησαν ολιγάριθμοι και πάντοτε διηρημένοι πρός αλλήλους και β΄)διότι παλαιόθεν αι επαρχίαι έπεμπον εις Κωνσταντινούπολιν ενα ή δυο των προκρίτων οίτινες,συνιστάμενοι ως αντιπρόσωποι, ελευθέρως εγνωμοδότουν εις την Πόρταν».

Οι προεστοί ή δημογέροντες,ή πρωτογέροντες,των κωμοπόλεων και των χωριών,που εξέλεγαν τους κοντζαμπάσηδες στο Μωρηά,εκλέγονταν κι’αυτοί,σ’ενα δημοκρατικό τρόπο οργανώσεως με πάνδημη εκλογή, συνήθως δι’επιφωνήσεως «υπό δένδρον πλατύφυλλον»,ή εντός εκκλησίας,με απόλυτη πλειοψηφία.

Κάθε χωριό πού ειχε μέχρι 100 οικογένειες έβγαζε ένα προκριτοδημογέροντα,μέχρι 200 οικογένειες δυο,μέχρι 300 τρεις καί μέχρι 400 και πάρα πάνω τέσσερις.(Οι κωμοπόλεις και η πρωτεύουσα της επαρχίας είχαν την ίδια αναλογία με τα χωριά).Επίσης,κρατούσαν λογαριασμό τών όσων εισέπρατταν και ξόδευαν,έδιναν λογαριασμό κάθε μήνα στους επιστάτες και εκτελούσαν χρέη των ειρηνοποιών των κριτών.Και θα δούμε για την απεξουσίωση.

Δημοσιεύθηκε την 24η.12.2004

Απ΄ τον Αδαμάντιο Κοραή στον Κορνήλιο Καστοριάδη

Του Ματθαίου Χ.΄Ανδρεάδη

Οσα γράφει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Γεώργιος Κουμάντος,στην «Καθημερινή» των Χριστουγέννων 2004, με τίτλο «Προτάσεις πολιτισμού»,δεν μπορούν να θεωρηθούν άσχετα με αυτά,που επιχειρείται τελευταία ν’ναπτυχθούν απ’τη στήλη αυτή για το νεώτερο,προ παντός,παρελθόν μας,προκειμένου να βρεθεί ο διαχρονικός δεσμός της προοπτικής των Ελλήνων στη σημερινή τους Ευρωπαϊκή περιπέτεια.

Αναφερόμενος ο κ.καθηγητής,ανάμεσα σ’άλλα,στις συχνές θρηνολογίες και κραυγές για το «κατάντημα» των σημερινών Ελλήνων,που ασχολούνται με τον ευδαιμονισμό ή τον καταναλωτισμό τους (ποιός άραγε ευδαιμονισμός, διερωτάται,οταν το βιωτικό τους επίπεδο ειναι το κατώτερο της Ευρώπης;)ο οποίος μάλιστα εμποδίζει την έξαρση,που θα οδηγούσε στην παραγωγή Ελληνικής προτάσεως «πολιτισμού οικουμενικής ισχύος»,θεωρεί υποθετική μια τέτοια πολιτιστική «πρόταση».Και για να βρεί τι ακριβώς σημαίνει «πρόταση πολιτισμού» και τι μια υποθετική παράλειψή της,ανατρέχει στις τρεις περιόδους της Ελληνικής ιστορίας:

α)Στην αρχαία Ελλάδα,όπου,«τα χαρακτηριστικά της Ελληνικής πολιτιστικής πρότασης» ηταν «η πολυμέρεια», όπως στην άνθηση του στοχασμού και των τεχνών.Αυτή η πολυμέρεια περιλαμβάνει ετεροειδείς και αντίθετες προτάσεις.

Στον πολιτικό στοχασμό,λόγου χάρη,η δημηγορία (Επιτάφιος)του Περικλή (μάλλον του Θουκυδίδη) για τη δημοκρατία,υπάρχει ταυτόχρονα με την «Πολιτεία» του Πλάτωνος,που μπορεί(έτσι κρίνει...) απο ορισμένους κακεντρεχείς να συγκροτεί μνημείο σταλινικού τύπου...

Στην πολιτική πραγματικότητα «πολλά μπορούν να εξηγηθούν και να δικαιολογηθούν απο τη διαίρεση των ελληνικών πόλεων και απο τους συχνούς πολέμους μεταξύ τους(...)Τις απρόσμενες αλλαγές συμμαχιών και στρατοπέδων,που έφθαναν μέχρι και τον περσικό μεγάλο εχθρό...».

β)Στο Βυζάντιο επισημαίνει τις «θεολογικές διαμάχες» αποδεχόμενος μάλλον,τα γνωστά απαξιωτικά.Και

γ)στην Τουρκοκρατία και την Ελληνική Επανάσταση, βρίσκει «κάποιες πολιτιστικές εκλάμψεις-ιδιαίτερα στο πνεύμα του επικατάρατου,για ορισμένους,Διαφωτισμού-και πολλές πράξεις ηρωϊσμού και πατριωτικής θυσίας,αλλά και βολέματα,εμφύλιους πολέμους κ.λ.π»,διαπιστώνοντας,γενικά «φωτεινές και σκοτεινές πλευρές,ωστε ειναι δύσκολο να μιλήσει κανείς για πρόταση πολιτισμού,ενιαία και με οικουμενικότητα,που γεννήθηκε τότε.Οι κοινότητες (ή οι ενορίες) και κάποιοι αξιέπαινοι εμπορικοί συνεταιρισμοί (...)δεν αρκούν».Θεωρώντας «θεμιτό τον μύθο (που ομως δεν αντέχει σε κριτική διερεύνηση) για διαχρονική ελληνική παρουσία και πολιτιστική προσφορά μέσα στους αιώνες»,καταλήγει:«Οσο κρατάει το πράγμα ας καμαρώνουμε ως μικρανιψιοί του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη,ας βλέπουμε ως απόγονο του Θουκυδίδη τον Παπαρρηγόπουλο,ή και τον Μακρυγιάννη,τον τάδε πολιτικό ως διάδοχο του Περικλή,φτάνει να μην τυφλωνόμαστε απ’την πολλή λάμψη».

Δεν μπορεί κανείς ν’αρνηθεί την ανάγκη μελέτης των διαπιστώσεων αυτων.Ιδιαίτερα εκείνων,που αφορούν στις κοινότητες,οι οποίες υπήρξαν,«αυτοφυείς θεσμοί επί πολλούς αιώνες μέχρι της συστάσεως του νεοελληνικού κράτους,διατηρώντας το έθνος κατά τις φοβερές δοκιμασίες του».Και θα χρειασθεί ν’αναπτυχθούν εδω μερικά ακόμη, σχετικά με τα θέματά μας.

Κατά τον καθηγητή Γ.Κουμάντο,πάντως,χρειάζεται «μια απροκατάληπτη μελέτη του παρόντος (και του παρελθόντος) που θα προσπαθούσε να χαράξει κάποιες προοπτικές για την πορεία του μέλλοντος,στηριγμένη στις επιταγές της Λογικής».

΄Εχουν λεχθεί,κατά καιρούς,από «λογικούς»,πολυμαθείς μάλιστα Εγελειανούς-και οχι μόνο-ξένους και ΄Ελληνες, πάρα πολλά,ως κατασταλάγματα,που βγήκαν απ’τις μελέτες τους πάνω στην αρχαιοελληνική γραμματεία και στη νεώτερη ιστορίας μας,ως ερμηνεύματα δηλαδή των αρχαίων και εξηγήσεις των νεοελληνικών φαινομένων,ολα σχεδόν ειδωμένα απ’την οπτική του δοκησίσοφου,αν οχι μυθολογικά.

Και ειναι δοκησίσοφοι,κατά τον Πλατωνικό Θαμούν,αυτοι που στα κείμενα και την ιστορία (τη γραφή,γενικά) υποστηρίζουν πως βρήκαν τη σοφία,ενω,στην πραγματικότητα έχουν ανακαλύψει τη φ α ν τ α σ τ ι κ ή (ή φαντασιακή) σοφία,και οχι την αλήθεια(...)ιδιαίτερα στη νεώτερη εποχή,οταν διαβάζοντας άκριτα τα γραμμένα και μελετώντας τα πεπραγμένα του παρελθόντος,κατά τις απαιτήσεις του εκάστοτε παρόντος,φ α ν τ ά ζ ο ν τ α ι πως λένε σοφίες,ενώ συνήθως έχουν κατορθώσει το αντίθετο...

Δημοσιεύθηκε την 31η Δεκεμβρίου 2004

Το ιδιωτικό και το δημόσιο

Του Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Στη νεώτερη και σύγχρονη εποχή,που πηγή της έχει τον άνθρωπο,η διαφορά μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου, έγκειται σ’ο,τι πρέπει να κρύβεται και σ’ο,τι πρέπει να δείχνεται.Η νεώτερη εποχή ανακάλυψε πάλι πόσο πλούσιο και πολύμορφο μπορεί να είναι το βασίλειο του κρυμμένου, υπο τις συνθήκες της εσωτερικότητος.Και ειναι εκπληκτικό, το οτι απο την αρχή της Ιστορίας ως την εποχή μας,αυτο που χρειάσθηκε να μείνει στην ιδιωτική σφαίρα,ηταν πάντα το πιο σημαντικό μέρος της ανθρώπινης υπάρξεως,όπως λόγου χάρη,«ο έρωτας,που σε αντιδιαστολή προς τη φιλία, σκοτώνεται,ή μάλλον σβήνει,όταν εκτίθεται σε κοινή θέα,ή οπως η γοητεία που ασκούν τα μικροπράγματα τα οποία βρίσκονται μέσα στο χώρο των τεσσάρων τοίχων του δωματίου μας,για τα οποία δείχνουμε φροντίδα και τρυφερότητα,και η οποια υπερέχει του μεγαλείου του δημόσιου χώρου,που υποχωρεί μπροστά στη γοητεία του ιδιωτικού,γιατί η δημόσια σφαίρα ζωής μπορεί να εχει μεγαλείο,δεν μπορεί ομως να εχει γοητεία,ακριβώς επειδή δεν μπορεί να φιλοξενήσει το ασήμαντο»(΄Αννα ΄Αρεντ).

Ειδικώτερα,η δυνατότητα που έχει ο ανώνυμος πολίτης σήμερα,ο οποιος ζη,σ’ενα δημοκρατικό-φιλελεύθερο πολίτευμα,ν’αναπτύσσει την ιδιωτική του ζωή,οπως προσωπικές του επιλογές σε ζητήματα θρησκείας, παιδείας,ηθικής,τέχνης,φιλοσοφίας κ.λπ.,δηλαδή να φροντίζει και καλλιεργεί,ελεύθερα,τον κύκλο της προσωπικής του δραστηριότητος,να διαφυλάσσει τα μυστικά της προσωπικής του ζωής και να διασφαλίζει την ψυχική και πνευματική του ηρεμία,και που όλα αυτά ανάγονται στην προσωπική του ελευθερία,γιατί ανήκουν στη σφαίρα του απόρρητου,αποτελεί κατάκτηση των νεωτέρων χρόνων.Και την κατάκτηση αυτή προστατεύουν απο κάθε προσβολή διεθνείς συμβάσεις και όλα τα Συντάγματα των δημοκρατικών και φιλελευθέρων καθεστώτων όπως και το δικό μας:«Ο σεβασμός και η αξία του ανθρώπου αποτελεί πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας,γι’αυτό και καθένας δικαιούται να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του ζητώντας την προστασία του»,το ίδιο και η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή, προστατεύεται απολύτως.Και τα δικαιώματα αυτά διεκδικούν προτεραιότητα στην προστασία τους,όταν έρχονται σε σύγκρουση προς το δικαίωμα της ελεύθερης εκφράσεως των στοχασμών και της ελευθερίας του Τύπου και γενικά των μέσων ενημερώσεως,τα οποία, σύμφωνα με χαρακτηρισμό,που έχει επικρατήσει,θεωρούνται ως τετάρτη εξουσία του Κράτους ή μια πολιτική δύναμη.

Σήμερα η προστασία αυτή ειναι περισσότερο αναγκαία,με την αύξηση των απειλών στη σφαίρα του απορρήτου,όχι μόνο απ’την περιέργεια του κοινού,που καλλιεργείται απ’τα μέσα ενημερώσεως για τη ζωή των άλλων προσώπων(απο φιλοκέρδεια,ή όχι αδιάφορο).

Στα καθ’ημάς τώρα:Η Ευρώπη,οταν η αρχαία Ελλάδα μεγαλουργούσε ηταν ανύπαρκτη και όταν στους νεώτερους χρόνους με τη βοήθεια της αρχαίας Ελληνικής σκέψεως οργάνωσε τα δικά της «Πράγματα»,η Ελλάδα ηταν ανύπαρκτη.Οι νεοέλληνες έτσι ειχαν να διανύσουν μεγάλη απόσταση,ν’αντιμετωπίσουν το δίλημμα αναπτύξεως του ιδιωτικού τους χώρου (ως εξατομίκευση) μέσα στα πλαίσια του δημόσιου χώρου.Οπως εχει έγκυρα διαπιστωθεί,οι νεοέλληνες αναδιπλωμένοι πριν πέντε και πλέον αιώνες αμυντικά σε συλλογικού τύπου κοινωνικότητα,με απωθημένα τα όποια σκιρτήματα κυοφορούμενης,τότε, ατομικής συνειδήσεως,απο ανάγκη καθαρά επιβιώσεως, σφράγισαν και τον μετέπειτα ελεύθερο βίο τους.

΄Οσοι δε κατόρθωναν και ξέφευγαν απ’αυτή τη συλλογική πνευματική παράδοση στα νεώτερα χρόνια,αποδυόμενοι σε έργα δημιουργίας πολιτισμού,χωρίς τη συναίρεση του συλλογικού στα δεδομένα του ατομοκρατικού δυτικού λόγου,γενικά χωρίς τους όρους και τις προϋποθέσεις του Ευρωπαίου πολίτη,είτε σε υλικούς τομείς,ειτε σε πνευματικούς χώρους,ελάχιστα πετύχαιναν,με αποτέλεσμα ο «ίδιος» αυτών χώρος να παρουσιάζει οργανωτική δυσλειτουργία και καθυστέρηση.

Και εχει εδώ την αξία του το ερώτημα του καθηγητού Πανεπιστημίου Αθηνών Δ.Δημητράκου («Βήμα» 16.1.2005) αν η ούτως ή άλλως ανοιχτή κοινωνία μας «κατοχυρώνει τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών,δηλαδή αναγνώριση, διαφύλαξη και προστασία ενός ηθικού χώρου έξω απ’το κράτος,που (να) ειναι απαραβίαστος».

Δημοσιεύθηκε την 21 Ιανουαρίου 2.005

Η Αγορά πολιτών και συνανθρώπων

Του Ματθαίου Χ.΄Ανδρεάδη

Απ’την πολύ αρχαία εποχή υπήρχε ο δημόσιος χώρος του λόγου και της πράξεως,η Αγορά των πολιτών μετέπειτα.

Στην Αγορά συγκροτήθηκε και οργανώθηκε ο κοινωνικός και πολιτικός βίος και εκεί δημιουργήθηκαν οι συνθήκες αναπτύξεως του πολιτισμού.

Η οργάνωση του χώρου των ανθρώπων,αφορούσε έτσι και στο «'Ίδιον» και στα «Κοινά».

Το πρώτο για ν’ασφαλισθούν οι άνθρωποι ψυχικά και σωματικά απ’το Χάος του Κόσμου και της Ιστορίας,που τους απειλούσε,βάζοντας τάξη στη ζωή τους(Ordo ab chao) με την καθιέρωση του Ιερού,το οποίο έκτοτε παρέμεινε το Κέντρο,στο οποίο αναφέρονται τα πάντα και απ’το οποίο «αντλούν ισχύ,εγκυρότητα και αληθινότητα τα πάντα».

Το δεύτερο για ν’αναπτύξουν τον κοσμικό χαρακτήρα, δηλαδή μαζί με τον ιδιωτική τους ζωή και τον κοινωνικό και πολιτικό βίο,απο τότε μέχρι σήμερα.

Τα όρια ωστόσο των δυο αυτων χώρων δεν κατορθώθηκε έκτοτε να μένουν απαραβίαστα.Ό Πλάτων μιλάει με μεγάλο σεβασμό για τον Έρκείο Δία,τον προστάτη όχι μόνο των ορίων που χωρίζουν τους δυο αυτούς χώρους αλλά και των ιδιωτικών συνόρων,αποκαλώντας τα όρια μεταξύ αυτων θεϊκά (Νόμοι,842).Σε μεγαλύτερο βαθμό όλ’αυτά ίσχυσαν στον πρώϊμο Χριστιανικό κόσμο.

Αγορά(forum) κατά τις νεώτερες και σύγχρονες αντιλήψεις ειναι ο χώρος όπου αναπτύσσεται η δημόσια

δραστηριότητα όλων των ελευθέρων πολιτών.

Οι ΄Ελληνες,απ’την Ομηρική εποχή,την Πνύκα και μέχρι τα νεώτερα χρόνια,τις πιο πολλές φορές,έπαιρναν τις αποφάσεις τους στο ύπαιθρο (στη «βουληφόρο Αγορά»),

όπου συνέρχονταν,ιδιαίτερα απ’το ’21 και ύστερα στα προαύλια των εκκλησιών μετά τις λειτουργίες (η παλαιά «εκκλησία του δήμου»),συνήθως υπο «πλατύφυλλον δένδρον» (εκείθεν ίσως και τα πυκνά,πανύψηλα και υπεραιωνόβια δένδρα που ως τώρα ακόμη υψώνονται στις πλατείες των μεγάλων χωριών).Η Αγορά λοιπόν (στο ύπαιθρο) ως τόπος συγκεντρώσεως και χώρος λήψεως αποφάσεων των Ελλήνων ειναι παμπάλαιος θεσμός.

Γράφει ο Νικ.Δραγούμης:«Εν Τροιζήνι (όπου συνεδρίαζε η Εθνική Συνέλευση) απεφασίσθη να μετασκευασθή εις χώρον συνεδριάσεων κήπός τις(…)εις το κέντρον του οποίου ανυψούτο ευρύκλαδος και χλοερά λειμωνέα,ο δε πρόεδρος(της Συνελεύσεως) καθήμενος επί θρανίου, εστήριζε την ράχιν του επι του κορμού αυτης,ής οι αειθαλείς κλώνοι,εξαπλούμενοι υπέρ την κεφαλήν του καθημένου,επείχον τόπον πλατείας και ευώδους σκιάδος, περικαλλεστέρας και των ουρανών των βασιλικών θρόνων (…)Δεξιόθεν δε πάλιν,βήματά τινα μακράν,έθαλλε και ετέρα λειμωνέα,δισχιδή έχουσα τον κορμόν εφ΄ού αναπηδών και καθήμενος ο γέρων Κολοκοτρώνης (…) επώπτευε».

Λίγο πρίν τον ΄Οθωνα ξένοι περιηγητές περιγράφουν πώς γίνονταν οι υπαίθριες τοπικές συνελεύσεις των Ελλήνων,αλλά και για τη μεταγενέστερη εποχή,όπου διαμορφώνονταν οι γνώμες προκειμένου να ληφθούν αποφάσεις.

΄Ισως θα χρειαζόταν ν’αναπτυχθεί εδώ το ζήτημα του κατά πόσο υπήρξαν τολμηροί και ελεύθεροι από καταναγκασμούς και πλάνες οι ΄Ελληνες,μετέχοντας στην εκάστοτε ιστορικά διαμορφούμενη Αγορά τους,όπου συνάζονται για να εκφράσουν γνώμη και δώσουν ψήφο, ιδιαίτερα στους παλαιότερους καιρούς όταν οι δημαιρεσίες ησαν προφορικές και οι αποφάσεις παίρνονταν δι’ ανατάσεως.

Γενικώτερα και πρίν ακόμη τεθεί δημόσια το αίτημα της απελευθερώσεως του ανθρώπου και του πολίτου απο δεσμά και τυραννίες,αυτό ειχε γεννηθεί σε ελεύθερες συνειδήσεις, που θαρραλέα βοήθησαν κατά καιρούς τους πολλούς(αν και ορισμένες φορές ως μικρή ελίτ,έκρινε πως οι πολλοί είναι ανίκανοι νάχουν σοβαρή έλλογη σκέψη,γι’αυτό και χρειάζονται καθοδήγηση) για ν’αρθούν τα εμπόδια απ’το δρόμο τους προς την απελευθέρωση,όπως λόγου χάρη τα λεγόμενα idola fori(είδωλα της Αγοράς)τα οποία ακόμη συντηρούν πλάνες και παραισθήσεις.

Σήμερα,όπως παντού διαπιστώνεται,ο χώρος της Αγοράς τείνει να λάβει διαστάσεις πλανητικές.΄Ολοι μιλούν για τον σημερινό πλανητικό και τον αυριανό διαπλανητικό άνθρωπο,που δεν έχει πιά το δικαίωμα να υπολογίζει μόνο τον εαυτό του και τον συγκεκριμένο πλησίον του.Οτι ο κόσμος αναπτύσσεται δυναμικά και ποιοτικά και γι’αυτό, όπως ωραία έχει ειπωθεί,οι άνθρωποι και στα «΄Ιδια» και στην Αγορά οφείλουν να σκεφθούν την ευθύνη στην προοπτική της απροσδιοριστίας των συνεπειών,να σταθούν απέναντι στους τεχνικούς,τους πολιτικούς,τους επιχειρηματίες,ή στα κράτη,όχι ως υποκείμενα μόνο δικαιωμάτων και υποχρεώσεων,αλλά ως υποκείμενα ευθύνης για όλους και για όλα.

Δημοσιεύθηκε την 28η Ιανουαρίου 2005

Στην Αγορά,οι πολλοί και λίγοι

Του Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Στην 'Αγορά οι πολίτες ασκούσαν πάντοτε την ελευθερία τους,που ταυτιζόταν με την ικανότητά τους να παίρνουν υπεύθυνες αποφάσεις για πρακτικά θέματα και να ζουν σύμφωνα με το νόμο.Και τίποτε δεν τους παρεμπόδιζε να δοκιμάζουν κάθε φορά ενα άλλο σχέδιο στη ζωή τους,όταν η πραγματικότητα το επέβαλλε.

Σ’αυτό άλλωστε έγκειται ο δυναμισμός μιας ελεύθερης κοινωνίας.Και είναι σημαντικό να σημειωθεί πως η ιδέα της ελευθερίας προϋποθέτει μια ισότητα ανάμεσα στους πολίτες όπου όλοι αναγνωρίζονται ικανοί να συνεισφέρουν κάποιο θραύσμα σοφίας σε οποιαδήποτε δημόσια συζήτηση.

Στην ’Αγορά διαμορφώθηκαν κι’αναπτύχθηκαν οι κοινωνίες στις ποικίλες τους θεσμικές δομές ή σφαίρες δραστηριότητος,κι’εκεί αναδείχθηκαν,εκτός των άλλων, πνευματικοί δημιουργοί,που κατέληξαν σε σπουδαίες μορφές,έκτοτε μέχρι των ημερών μας.

Οι τελευταίοι αυτοί,ωστόσο,οχι λίγες φορές στην ιστορία, κατηγορήθηκαν οτι:

α)Ενώ θέλησαν ν’απελευθερώσουν τους πολλούς απ’την αφροσύνη στην οποία βρίσκονταν,υπηρέτησαν την υψίστη ανομία,προσδίδοντας στα διάφορα θεσπισμένα μορφώματα της πολιτείας τη σημασία της φυλακής και απολάμβαναν τη δική τους ελευθερία,εμφανιζόμενοι τέλειοι πολίτες της Ουράνιας Πολιτείας και υπάκουοι πολίτες των νόμων της επίγειας.

β)Πίστεψαν πως όφειλαν και μπορούσαν ως μια απελευθερωμένη ελίτ να κυβερνούν τον επίγειο κόσμο, τούτο όμως,πολλές φορές,ερήμην των πολλών.

γ)Αναζήτησαν τη Γνώση,αποσυρμένοι,ενίοτε,μαζί με την ελευθερία στις πιο παγωμένες και απρόσιτες εκτάσεις,όπου ζουν τα υψηλά καθολικευμένα πνεύματα,αποθησαυρίζοντας μάλλον την ελευθερία,με τον τρόπο ενος τσιγγούνη,παρά να τον ασκούν,ταυτόχρονα δε,με χαρακτήρα κατέχοντος ή αναζητούντος το «μυστικό» καθάριζαν την ψυχή τους απο ξένες ουσίες,ώστε τη στιγμή του θανάτου,να ειναι απελευθερωμένοι απ’αυτόν τον κόσμο,οπως απο μια φυλακή,αν βέβαια δεν ήσαν ή δεν έμοιαζαν με μύστες Θρησκείας,δια μέσου της οποίας,μιλούσαν μ’ενα κάπως ψιθυριστό τόνο,σαν μια πηγή σοφίας μέσα σ’ενα, γι’αυτούς,κόσμο μωρίας.

Μετέπειτα,οι πιο πολλοί απ’τους υπηρετούντες την Πόλη στην Πραξεολογία της 'Αγοράς,έβλεπαν (υπό τις πιο ευμενείς συνθήκες)τουλάχιστον καχύποπτα,αν δεν κατεδίωκαν,τις περισσότερες φορές,αυτούς,που επεδίωκαν να τους οδηγήσουν έξω απ’το Σπήλαιο.

Οι πολλοί,άλλωστε,ποτέ στην ιστορία δεν μπόρεσαν να επιθυμήσουν ή ν’ανταποκριθούν στις σοβαρές απαιτήσεις των πνευματικών αναζητήσεων,διότι προς τούτο,χρειάζεται σκληρή προσπάθεια,ως καταβολή προσωπικού τιμήματος, απ’τον καθένα.Παραδείγματα πολλά,απ’τον Ελληνιστικό «μεταμοντερνισμό»,την ύστερη Ρωμαϊκή εποχή(με τον Κάτωνα,που ανάγκασε τη Γερουσία να θεσπίσει απαγόρευση της 'Ελληνικής Φιλοσοφίας,μετά τις περίφημες ομιλίες του Σκεπτικού Καρνεάδη,εκφράζοντας έτσι την απαρέσκεια του απλού ανθρώπου -ή του απλού Ρωμαίου- για την ανησυχητική πνευματική γυμναστική,την οποία του επέβαλλαν οι φιλόσοφοι),λίγο πρίν τον 'Επίκτητο και πολλούς άλλους ύστερα,που δυσκολεύονταν στην εφαρμογή των ηθικών αξιωμάτων,μέχρι σήμερα.

Στη νεώτερη εποχή πάντως,όχι λίγοι άνθρωποι της Αγοράς, για να βγούν απ’το σύγχρονο Σπήλαιο,βρέθηκαν ν’ακολουθούν,στρατευμένους,γενικά,διανοουμένους,που αποφεύγοντας την Αλήθεια υπηρετούσαν σκοπιμότητες, διακηρύσσοντας μάλιστα πως κατείχαν «κάποιο γνωστικό προνόμιο,που κληροδοτούσε,υποτίθεται,η στράτευση-και η πίστη σ’αυτό το προνόμιο έχει δικαιολογήσει τον δογματισμό»,η πολιτική έκφραση του οποίου ησαν η τυραννία και ο ολοκληρωτισμός,όπως ιστορικά έχει διαπιστωθεί.

Στον σημερινό «μεταμοντερνισμό»,οι πιο πολλοί, απρόθυμοι και άσχετοι προς τις ιδέες,τις οποίες ουτε να υιοθετήσουν μπορούν χωρίς να τις διαστρεβλώσουν και τις παραποιήσουν,ουτε να τους προσφερθούν ως Παιδευτική ποιότητα,δεν ενδιαφέρονται γι’αυτές,μήτε ως απόλαυση για προσωπικό στοχασμό.

Όμως,αν ο καθένας απ’αυτούς αισθάνεται,μετά τις ιστορικές τραγικές διαψεύσεις τους,οτι μένει στην ιστορία έξω απ’τα τείχη της,θα ηταν τουλάχιστον αδικία τούτο ν’αποδοθεί στους λίγους αστράτευτους σοφούς και λογίους,σ’εκείνους,που αντιπροσωπεύουν τους λογικούς και οχι προληπτικούς και φανατικούς,αλλά τους πραγματικά φωτισμένους,πού στέκουν πάνω απο την «ψευδή συνείδηση»,οπως συνήθισαν να λένε,και οι οποίοι ζώντας ή μη στην Αγορά,επέδρασαν,αναμφισβήτητα,ευεργετικά στην ανθρωπότητα.

Δημοσιεύθηκε την 11.2.2005

Ο Ελληνικός μεταμοντερνισμός

Του Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Κάθε θεωρία,που κατά καιρούς στο κόσμο καταρρέει, διότι απλούστατα δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότη τα,όπως ο κορυφαίος στην παγκόσμια ιστορία Μαρξι σμός,στην Ελλάδα,κατά παλαιά συνήθεια,έρχεται ως έξωθεν καθυστερημένο έκβρασμα πολιτιστικής εναλλα γής.Απ’τη δεκαετία του 1980 λόγω των εσωτερικών μετατάξεων που άνωθεν επιβλήθηκαν στον οχι και τόσο απρόθυμο λαό, άρχισαν στη χώρα να εισάγονται σωρευ τικά και κατά κύματα οι ορφανισμένες στη δύση του είδους αυτού ιδέες.

Στη Γαλλία πρίν τριάντα και πλέον χρόνια εφευρέθηκε ο μεταμοντερνισμός και στην Αμερική ανα πτύχθηκε, κυρίως ως «διανοητική μόδα».Και στις δυο χώρες ήδη πνέει τα λοίσθια.

Στις ημέρες τους οι μεταμοντέρνοι εξανίσταντο, όταν η ιδέα που πρόβαλλαν και εφάρμοζαν,της υποψίας δηλαδή απέναντι σε κάθε καθιερωμένη βεβαιότητα, εφαρμοζόταν και στις δικές τους θέσεις.Αντιδρώντας μάλιστα χρησιμοποιούσαν ως μόνιμη τακτική την «παρανόηση» των θέσεων των αντιπάλων τους,παρουσιάζοντάς τις όχι όπως ήσαν αλλά όπως αυτοί ήθελαν να είναι.

Κατέκριναν,λόγου χάρη,ως σκιάχτρο τον λογικό θετικισμό,και επέκριναν ως λογικούς θετικιστές τους αντιπάλους τους,χωρίς να υπάρχει τίποτα σχετικό στις θέσεις εκείνων,ή ασκούσαν κριτική «για νιοστή φορά,σε μια παράλογα ισχυρή έννοια της αντικειμενικότητας», την οποία εν τούτοις δεν υποστήριζαν αυτοί που αντιμάχονταν.

Επι πλέον,οι μεταμοντέρνοι,διακατεχόμενοι απ’τη βεβαιότητα ότι και η ίδια η επιστήμη δεν είναι παρά ένα κοινωνικό μόρφωμα παραγόμενο απ’τη μεταφορικό τητα της γλώσσας,πρόσθεταν πως μια κατασκευή «δεν έχει ούτε λιγότερη ούτε περισσότερη σχέση με την αντι κειμενική γνώση απ' ό,τι η μεταφυσική,η θρησκεία ή ο μύθος».

Γι’αυτούς,όπως κοροϊδευτικά έχει σημειωθεί, ακόμη και η φυσική πραγματικότητα «είναι κατά βάθος μια κοινωνική και γλωσσική κατασκευή»...

Εξ΄ου και η ασάφεια και η σκοτεινότητά τους,η οποία αυξάνεται ακόμη πιο πολύ στο «διάλογό» τους με τους διαφωνούντες.

Στην Ελλάδα,όπου ούτε ο σχετικισμός,που επιτρέπει τουλάχιστον την αποδοχή όλων των αληθειών, προωθείται, η προπαγάνδα των ΜΜΕ καί οι κατευ θυνόμενες ιδέες καθιστούν οχι απλώς αδύνατο να διακρίνει κανείς ποιά είναι η αλήθεια και ποιό το ψέμα, αλλ’αντιθέτως επιδιώκεται να καταστή υποχρεωτική η κατασκευασμένη και μονόπλευρη αλήθεια (και το ψέ μα), ακριβώς διότι δεν παρουσιάζεται ατόφια η αντικει μενικότητα.

Οι παρ’ημίν,για παράδειγμα,«μεταμοντέρνοι», ιστο ρικοί ή μη,οχι μόνο δεν περιορίζονται σ’αυτά,που (συνήθως μεταλλαγμένα) πήραν απ’τους ξένους μετα μοντέρνους συναδέλφους τους,αλλά εργαζόμενοι στο δικό τους επίπεδο,παρερμηνεύουν τις πιο πολλές φορές, προδιαγραφές, που ίσχυσαν σε άλλους λαούς και που σ’εμας δεν έχουν παρά ελάχιστη ή καμμιά σχέση.

Λέει περίπου ένας απ’αυτούς (βλ.«Βήμα»,6.3.2005):

Σείς αναζητείτε τις καταβολές του Ελληνικού έθνους, εμείς τις διαδικασίες συγκρότησης του έθνους,που πυρο δοτούνται μες από τις αλλαγές,που προκαλεί στην κοι νωνία ό,τι ονομάζουμε νεωτερικότητα.Δεν μας ενδιαφέρει ποιά στοιχεία χρησιμοποιήθηκαν,που μπορούσαν ν’ανή κουν σε παλαιότερα πολιτιστικά σχήματα,όπως ΄Ελληνι σμός,Ορθοδοξία,παράδοση της (βυζαντινής) Αυτοκρα τορίας κ.τ.λ.

Το παλαιότερο αυτό πολιτισμικό υλικό στις δικές μας διαδικασίες ανασηματοδοτείται,το βάζουμε σέ νέα συμ φραζόμενα,σε διαφορετικές συστοιχίες από εκείνες στις οποίες ως τότε ανήκε.

Στο κάτω-κάτω,ποιά σημασία έχει το ότι εμείς στρέ φουμε την προσοχή μας απ΄την εθνορομαντική στη «διαδικασιακή» και «συγκρουσιακή» αντίληψη του έθ νους; (Το κάνομε,απλώς) για για να καταλάβουμε το συνανήκειν των κοινοτήτων που ζουν μαζί μας σήμερα (εποχή της παγκοσμιοποίησης) στη χώρα μας,όπως είναι οι μετανάστες και αλλοεθνείς,ώστε η εθνική (μας) ταυτό τητα (να) μοιράζεται (πλέον) με τους προσανατολισμούς αυτούς και αυτές τις προτεραιότητες.Από καιρό (άλλω στε) έχει γίνει αισθητή η ανακαίνιση της ταυτότητος μας...

Δημοσιεύθηκε την 11η Μαρτίου 2005,στον «Πολίτη»

Θεωριολάγνα-καρριερίστικα αν-ιστορικά

Του Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Υπό την Ελληνική μεταμοντέρνα «προοδευτική» εκδοχή ούτε η δική μας Ιστορία έχει καλλίτερη τύχη.Απο νωρίς η παροντική ιδεολογία αντικατέστησε την αλήθεια γεγονότων ολων των εποχών (αρχαίας,μετέπειτα,νεώτερης και σύγχρονης).Η Ελληνική Έπανάστα ση του 1821,για παράδειγμα,αυθαίρετα και κατά προφανή βιασμό των γεγονότων,παλαιότερα είχε βαφτισθεί, απο «ιστορικούς-άγκιτά τορες»,«μπουρζουάδικη» ταξική και άστικοτσιφλικάδικη»,το 1944 ομως λίγο πρίν την απελευθέρωση της Χώρας απ’ την τριπλή ξενι κή κατοχή και για να χειραγωγηθούν ευχερέστερα οι μεγάλες μάζες του αγωνιζόμενου λαού προς «προοδευτικούς» στόχους, η θέση αυτή καταδικάσθηκε «σαν απαράδεχτη μπουχαρίνικη παρέκκλιση» και οι επώνυμοι ιστορικοί ινστρούχτορες του «προοδευτισμού» απο κηρύχθηκαν.Η Επανάσταση χαρακτηρίσθηκε «έθνικοαπελευθερωτι κή καί «λαϊκοδημοκρατική».

Ο ομότιμος ήδη καθηγητής της Ιστορίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Απ.Βακαλόπουλος,στη μελέτη του «Απόψεις για την 'Ιστορία καί τη μεθοδολογία της» (στο περιοδικό «Σύγχρονα Θέματα»,Δεκέμβριος 1988,σελ.75) γράφει για την εποχή εκείνη:

«Θυμούμαι την κάποια ανατα¬ραχή που έφερε στό φροντιστήριο (της Ιστορίας) ένας φοιτητής μου,οταν κάποια μέρα του 1944, νομίζω,παρουσίασε το, τυπωμένο στα βουνά της Θεσσαλίας, μικρό βιβλίο τού Γιάννη Ζεύγου,με τον τίτλο «Σύντομη Νεοελληνική Ίστορία»,γιατί ο συγγραφέας, εμπνεόμενος από την καθολική αντίσταση του ΄Ελληνικού λαού εναντίον των κατακτητών,υποστήριζε ότι το «21» ήταν έξέγερση όλων των Ελλήνων και όχι μόνο των αστών.Και το επόμενο έτος,βγήκε ή 4η έκδοση του βιβλίου του Κορδάτου,νέα θα έλεγε κανείς,έκδοση άπόλυτα εύθυγραμμισμένη με τις νέες αντιλήψεις».Και αυτή η αναθεωρημένη θέση,ωστόσο,λίγο μετά καταδικάσθηκε απ’τον «σοφό» αρχηγό,που μόλις ειχε φθάσει (1945) απ’το εξωτερικό,γιατί αυτο επέβαλε το «νέο πνεύμα» της «καινούργιας -αιματηρής -γραμμής».΄Εκτοτε ακολούθησαν άλλες αναθεωρήσεις μέχρι τίς ημέρες μας,χωρίς και να έχει ησυχάσει η ιστοριογραφία,τώρα μάλιστα,που νέα μέτωπα στον τόπο μας ανοίγονται και απο άλλες θέσεις αμφισβητείται η χώρα και η ίδια πλέον η έθνική της ταυτότητα!

Από τινος δε χρόνου ως τις μέρες μας,οχι μόνο ξένοι πολιτικοί, δημοσιογράφοι και ιστορικοί,αλλά και ντόπιοι έχουν αρχίσει να κακοποιούν βάναυσα την Έλληνική Ίστορία και να δυσφημούν τον Ελληνικό πολιτισμό και τον σύγχρονο Ελληνικό λαό!...Στην πρώτη περίπτωση,όπου υπάρχει ξένο όργανο ενημερώσεως,κέντρα σπουδών,διεθνείς οργανισμοί και συναφείς επιτροπές,αργυρώνητοι επιστήμονες και δημοσιογράφοι,μαζί με άλλους φροντίζουν να έκθεμελιώσουν «απομυθοποιώντας» την Ελληνική Ίστορία.Στη δεύτερη περίπτωση,βοηθούντος και του λεγόμενου «μεταμοντερνι σμού»,οχι μόνο η ιστορία,αλλά και ο πολιτισμός μέσα σε «προο δευτικούς» χλευασμούς κρίνονται «αντικειμενικά ανύπαρκτοι», κατά τις υποκειμενικές βέβαια των «ειδημόνων» διαπιστώσεις, δηλαδή «επινοημένες μεταβλητές πολιτιστικές καί παιδευτικές κατηγορίες»...Τα όσα σχετικά διαμείβονται τελευταία από των στηλών του «Βήματος»,ειναι αποκαλυπτικά,το δε δικό μου εδώ κείμενο της 11ης Μαρτίου 2005,μόνο συμπτωματικά ειναι σχεδόν ταυτόσημο με παράθεμα κειμένου του Χρ.Γιανναρά της μεθεπομένης 13.3.2005 στην «Καθημερινή»:

«...Το σημερινό μένος μοιάζει τεχνητό,ισως γιατί αρχικά υπαγορεύτηκε απο ανάγκες ιδεολογικής συνέπειας:΄ Επρεπε,ντέ και καλά,να ειχε λειτουργήσει και στον Ελληνισμό η «θρησκεία» σαν «όπιο του λαού»,να είχαμε οπωσδήποτε και στο δικό μας παρελθόν ταύτιση της εκκλησίας με τις προνο μιούχες τάξεις,διωγμούς ιδεών,βιβλία στην πυρά, τυραννική κληρικοκρατία(...).Η αρχική ανάγκη προκρούστειας προσαρ μογής της ιστορίας στον νάρθηκα της δάνειας θεωρίας κατόρ θωσε να μονοπωλήσει τα φτιασίδια της «προοδευτικής» αυτο καταξίωσης.Και εκφυλίστηκε ταχύτατα σε εφόδιο για επαγγελ ματική καριέρα,σε τεκμήριο για αξιοβράβευτη «παραταξιακή πειθαρχία».» Η «προοδευτική» πόζα έγινε ζηλευτή προϋπόθεση κοινωνικής ανόδου,προβολής και δημοσιότητας,κατάκτησης διακρίσεων και λιπαρά αμειβόμενης πολυθεσίας,άνετης εισόδου στα φανταχτερά «στέκια»...

Δημοσιεύθηκε την 18η.3.2005

Εθνοαναγεννητικά και εθνογενετικά

Του Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Από τότε που ο Πλήθων ο Γεμιστός,λίγο πριν απ’την πτώση της Πόλης,διεκήρυσσε «΄Ελληνες εσμέν το γένος,έξόκουτερ άνθρωποι διαμνημονεύσουσι»,μέχρι το 1821,όταν διακηρύξεις και Ψηφίσματα των Εθνικών συνελεύσεων,κήρυσσαν την εθνική ανεξαρτησία,σύμφωνα άλλωστε με τη συνείδηση του μαχομένου λαού,πέρασαν τέσσερις περίπου αιώνες εθνικής αφάνειας.

Κατά το διάστημα αυτό οι Ελληνες περιέσωσαν τη γλώσσα και την πίστη τους,συστατικά στοιχεία ενος έθνους,κατά την εθνολογία,οπως,για παράδειγμα,σήμερα συμβαίνει με τους Κούρδους (αρχαίους Καρδούχους),που ακόμη τελούν υπο δουλεία ξένων κυριάρχων,μακροχρόνια αγωνιζόμενοι για τη δική τους ανεξαρτησία.

Η πρώτη κυβέρνηση του επαναστατημένου Ελληνικού ΄Εθνους,μετά την Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου,εγκαταστάθηκε στην Κόρινθο,όπου,εκτός των άλλων,καθιερώθηκε και η Ελληνική σημαία.«Τας κυανοχρόους αυτάς σημαίας του Ελληνικού κράτους», εγκατέστησε ο Κολοκοτρώνης «επί των τειχών του Ακροκορίνθου, οταν ο παντοδύναμος Θεός ευδόκησε και τα όπλα των Κορινθίων ενισχύσαντα,εβίασαν τους Οθωμανούς να παραδώσωσι το φρούριον εις την Ελληνικήν δύναμιν»,κατά το χαρμόσυνο πρός το Βουλευτικό σώμα,άγγελμα.

Το Ελληνικό έθνος (που ως γένος έχει πολύ παλαιά καταγωγή),το ’21 ηταν απ’τα τελευταία έθνη,τα οποία επανέκτησαν στην Ευρώπη την ανεξαρτησία τους.Συνεπώς,κρίνονται ψευδεπίγραφα οσα ως «ιδεολόγημα» και με όρους νεωτερικότητος,υποστηρίζουν,οτι το ελληνικό έθνος ειναι δημιούργημα του γενικώτερου ρομαντισμού και επακόλουθο της Γαλλικής επαναστάσεως,η οποία,άλλωστε, όπως σοβαρά έχει θεμελιωθεί ιστορικά,ηταν,κατα κύριο λόγο, αγώνας απελευθερωτικός ενός υποδούλου έθνους,των Γαλατών (τρίτης τάξεως),εναντίον ξένου κατακτητού (ευγενών και κλήρου,απογόνων των Φράγκων).

Αυτούς μάλιστα τους Γαλάτες,που ειχαν πολεμήσει τους Ρωμαίους,η καθολική εκκλησία,απ’τους πρώτους αιώνες, παρουσίαζε ως προγόνους των Φράγκων «σε μια Χριστιανική ανθρωπότητα,ως ενιαία καθολική κοινότητα,συνιστώσα ενος ενιαίου έθνους εν πνεύματι συνδεδεμένου,εις μίαν πλήρη αρμοσμένην ολότητα»,κλοπή δηλαδή Ιστορίας,προς τον σκοπό να υπάρξει αίσθημα συνέχειας με ένδοξο παρελθόν.

Εν τούτοις,εναντίον αυτης της «ενιαίας κοινότητος» και αυτων οι οποίοι «ανήκαν στο ρωμανικό έθνος ή μιλούσαν ρωμανικά»,και που απ’τα χρόνια του Καρλομάγνου παρουσιάζονταν ως «ευρωπαϊκό έθνος»,πρώτοι οι Γερμανοί ειχαν αναπτύξει «εθνικό μίσος»,διακρίνοντας τον εαυτό τους απ’τους Λατίνους Φράγκους-divisio facta est inter Teutonicos et Latinos Francoς.

Και κατ’αυτού του Γερμανικού εθνικισμούστράφηκαν, αντίστοιχα,τότε οι ΄Αγγλοι,με επικεφαλής τον βοηθό του Tόμας Μπέκετ και μαθητή του Αβελάρδου,Ιωάννη του Σώλσμπερυ,που κατήγγελνε ως «teutonicum tyrannum» τον Φρειδερίκο Μπαρμπαρόσσα.Οπως και οι Γάλλοι,με τον Συγγέρ,«πατέρα του Γαλλικού έθνους»,και πρωθυπουργό του Λουδοβίκου ΣΤ΄και Ζ,που μιλούσε για furor teutonicos (Γερμανική τρέλλα).

Αυτοί δε οι λαοί με τις επι μέρους κουλτούρες (παραδόσεις) τους, χρησιμοποιώντας ως εμπροσθοφυλακή τη-νέα ανερχόμενη-αστική τάξη και τις ενώσεις(τα natia) των φοιτητών,στράφηκαν εναντίον του καθολικισμού,ο οποίος σε πρώτη φάση εκκοσμικεύθηκε εκκλησιαστικά,προσαρμόσθηκε δηλαδή στη λογική του κόσμου,αναγνωρίζοντας τη διαίρεση του ευρωπαϊκού του ποιμνίου σε πέντε έθνη:Ιταλικό,Γαλλικό,Ισπανικό,Αγγλικό και Γερμανικό (μαζί εδω και οι Σκανδιναυοί,οι Πολωνοί και οι Ούγγροι),για να βρεθεί,στη συνέχεια,μπροστά στο αίτημα του χωρισμού εκκλησίας και κράτους,που κατέληξε στον θρίαμβο του Γερμανικού εθνικισμού,με τον Λούθηρο,«γενάρχη»,κατά τον Χάϊνε,«του Γερμανικού έθνους»,ο οποίος μιλούσε για αποστολή και καθήκοντα του Γερμανικού έθνους.

Αυτούς δε τους Ευρωπαϊκούς λαούς ειχαν αρχίσει να μετρούν με χαρακτηρολογικές διακρίσεις:Ο Γουλιέλμος του Μάλσμπερυ ανέλυε τις διαφορές Νορμανδών,΄Αγγλων και Σαξώνων,άλλοι των Ιρλανδών,των Σλαύων,των Γάλλων,των Ιταλών,των Σκανδιναυών κ.ο.κ.Συμπέρασμα:Ο εθνικός διαχωρισμός,συνέβη στα δημιουργημένα πλέον εθνικά κράτη,πολύ πριν απ’τη Γαλλική Επανάσταση.

Δημοσιεύθηκε την 24η.3.2005

«Η χρησιμότητα του να είσαι αγράμματος...»

Του Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Στις πρώτες φάσεις της Βιομηχανικής 'Επαναστάσεως όταν στους ανθρώπους,που προέρχονταν απο αγροτικά περιβάλλοντα και που έπρεπε να μάθουν να προσαρμόζονται σε νέους τρόπους εργασίας και ζωής,επιβλήθηκε η νέα μορφή εργασίας,πρώτη αντίδραση ηταν ο Λουντισμός,το σπάσιμο δηλαδή των μηχανών.

Μεταξύ 1960 και 1968,και σ’αντίθεση προς τις δεκαετίες του '40 καί του '50,παρατηρήθηκε αύξηση του αριθμού των νέων ανθρώπων,αναλογικά με το σύνολο του πληθυσμού(κατά 50%,περίπου).Αυτό συνοδεύθηκε απο μια νέα συνειδητοποίηση και ενα καινούργιο συναίσθημα για υπερδιέγερση.

Η κοινωνία κατά τη μεταβιομηχανική διαχείριση(σ’αντίθεση πρός το παλαιό σύστημα,που αναπαραγόταν με την ιδιοκτησία) αναπαραγόταν,κυρίως,με την εκπαίδευση,το εκπαιδευτικό σύστημα επομένως έγινε η εστιακή πύλη για την κατάληψη κάποιας κοινωνικής θέσεως.Παρατηρήθηκε έτσι ενα παλιρροιακό κύμα ατόμων που περνούσε μέσα απ’τα 'Ανώτατα 'Εκπαιδευτικά 'Ιδρύματα,και αυτά δεν ήσαν προετοιμασμένα γιά να το δεχθούν.Προκλήθηκαν,λοιπόν,μεγάλες πιέσεις και βαθειές ανησυχίες:«Θά μπω σ’ενα καλό κολλέγιο;...μπορώ να μπω σε κάποια ανώτερη ή ανώτατη Σχολή;...Θα μπορέσω να προοδεύσω γρήγορα;»

΄Ετσι,τη δεκαετία του '60,οταν στη νέα γενιά,που ζήτησε να προοδεύσει κοινωνικά ασκήθηκαν πιέσεις για να πρoσαρμοσθεί στα στενά περάσματα ενός εκπαιδευτικού συστήματος,πρώτη αντίδραση ηταν επίσης το «σπάσιμο της οργανώσεως» και η εξέγερση.

Επεκράτησε έκτοτε η εκπαίδευση με ειδικές σκοπιμότητες,οι νέοι δηλαδή ζήτησαν να μαθαίνουν μόνο αυτά που τους είναι άμεσα χρήσιμα.

Η συμπεριφορά της γενιάς των «μπέϊμπι μπούμερς»,όπως αποκλήθηκαν στην Αμερική οι γεννημένοι τη δεκαετία του '50, υπήρξε καθοριστική.Ηταν μια γενιά προνομιούχα και απαιτητική,με μεγάλη διάθεση για καινοτομίες αλλά και με κάποια περιφρόνηση για το παρελθόν.Απαίτησαν ό,τι μαθαίνουν να είναι «σχετικό» με το σύγχρονο προβληματισμό,να

αναπροσαρμόζονται οι σπουδές τους στις μοντέρνες τάσεις και να εγκαταλείπονται όσα στοιχεία μοιάζουν επιθετικά προς το ιδεώδες της δημοκρατικής oμoγενoπoιήσεως.

Ηθελημένα παραμέλησαν την ιστορία,απέρριψαν έργα,που δεν ταίριαζαν με τις τρέχουσες τότε μόδες και προκαταλήψεις, απώλεσαν την ποιητική μνήμη και έδειξαν απροκάλυπτη εχθρότητα προς την ιδέα ότι υπάρχουν κάποια αντικειμενικά κριτήρια ποιότητος.

«Οι περισσότεροι απ’αυτούς δεν μπορούσαν πλέον να αναγνωρίζουν,πόσο μάλλον να μνημονεύουν,ούτε τα πιο κεντρικά σημεία των βιβλικών ή των κλασικών κειμένων(...)που υπήρξαν και η αλφάβητος των νόμων και των θεσμών μας», γράφει ο Τζώρτζ Στάϊνερ.«΄Eγιναν ακατανόητες και οι πιο στοιχειώδεις αναφορές στην ελληνική μυθολογία,στην Παλαιά και την Καινή Διαθήκη,στους κλασικούς,στην αρχαία και στην ευρωπαϊκή ιστορία.Δεν απομνημονεύουν πλέον.Οι εσωτερικοί (τους) χώροι έμειναν άφωνοι ή βρίθουν απο ηχηρά τετριμμένα».

Η «αρχαιομάθεια» κατέστη άσχετη με τον σύγχρονο κόσμο,ενω προβλήθηκε το επιχείρημα,οτι η συσσώρευση γνώσεων ειναι ελιτίστικη,που στοχεύει στην όξυνση των κοινωνικών διακρίσεων...

Ο Ρίτσαρντ Χόγκαρτ,συγγραφέας του βιβλίου «Η χρησιμότητητα του να είσαι εγγράμματος»,προερχόμενος από οικογένεια εργατών,ειναι τελείως αντίθετος στην ιδέα ότι η μάθηση είναι ελιτίστικη και αναφέρεται στoν σχετικισμό.

Ο σχετικισμός υποστηρίζει,ότι δεν υπάρχουν αντικειμενικά κριτήρια για τη γνώση και τις ηθικές αρχές,διαφορά π.χ., ανάμεσα στα έργα του Σαίξπηρ και τα σενάρια του Κουέντιν Ταραντίνο,κ.ο.κ.

Ο σχετικισμός,που επεκτείνεται σ’όλους τους τομείς όπου ίσχυαν κάποτε τα αντικειμενικά κριτήρια,συνεπάγεται,λέει ο Χόγκαρτ,την ισοπέδωση,την πεποίθηση,ότι με ελάχιστες εξαιρέσεις,όλα τα πράγματα έχουν ίση αξία.

Στην Ελλάδα,όπου ο άναρχος συγκεντρωτισμός στρωμάτων απ’την ύπαιθρο στις μεγάλες πόλεις,αντιμετώπισε περίπου παρόμοια προβλήματα,χωρίς,μάλιστα,τη μεσολάβηση αυτου που στη δύση αποκλήθηκε «μετα-βιομηχανική» φάση της κοινωνίας,η άφιξη μεγάλου όγκου νέων ανθρώπων,τη μεταπολιτευτική κυρίως,περίοδο προκάλεσε ανάλογα προβλήματα.Και θα δούμε τους ειδικώτερους λόγους.

Δημοσιεύθηκε τη 15η 4.2005

Με τον Σίσσυφο στην κορυφή...

Του Ματθαίου Χ.΄Ανδρεάδη

Στην ΄Ελληνική ιστορία,κατά καιρούς,διαμεσολαβεί,ενα, οιονεί,αρχέτυπο:Η γενηά που ζή εποχές κατατροφής δεν μπορεί να ειναι γενηά δημιουργίας.Η γενηά του 1453, λ.χ., δεν μπορούσε να δημιουργήσει το 1821,οπως τη δόξα του 1909-1922 δε δημιούργησαν οι γενηές της προηγούμενης ογδοηκονταετίας,και η γενηά των αθλιοτήτων της μετέπειτα 15ετίας,το μεγαλείο της γενηάς του 1940.

Οι νέοι,γενικά,στη νεώτερη εποχή,που πρωτοστάτησαν, στους αγώνες για την ανάσταση,ολοκλήρωση και διαφύλαξη του γένους,μολονότι θέλησαν να φθάσουν στη κορυφή της επιτυχίας,ανασυγκροτώντας τον βίο τους, μακρυά απ’τις μικρότητες των ανθρώπων της πτώσεως και παρακμής,δεν επέφυγαν το σισσύφειο δράμα...

Η μεταπολεμική γενηά,λ.χ.,βγήκε τριπλά σφραγισμένη: ΄Εχοντας πολεμήσει νικηφόρα τον ξένο εισβολέα και αντισταθεί περίλαμπρα στα οχυρά του Ρούπελ,συμμετάσχει στη μεγαλειώδη καθολική αντίσταση του λαού κατά τις σκοτεινές ημέρες της τριπλής κατοχής και ζήσει εναν απαράδεκτο και φοβερό εμφύλιο (Δεκεμβριανά και ανταρτοπόλεμο) δεν μπόρεσε να πρωταγωνιστήσει στη

μετέπειτα ανόρθωση και ικανοποίηση του αιτήματος για ανανέωση σε όλα,αφου στις εμφύλιες διαμάχες κατέστρεψε το επαναστατικό της δυναμικό,παραδομένη,συντετριμμένη και αποκαρδιωμένη στη μεταπολεμική «κατάσταση».

Οι νέοι,που πολέμησαν,κατακτήθηκαν,αντιστάθηκαν και νίκησαν,στη συντριπτική τους πλειονότητα,προσγειώθηκαν στη μίζερη μετεμφυλιακή σκληρή πραγματικότητα, βιώνοντας το μεγαλείο και τις μικρότητες μιας περίπου δεκαετίας.

Γι’αυτό και δεν στάθηκαν ικανοί να προσαρμοσθούν στις ανάγκες και απαιτήσεις της εποχής,ούτε ν’αντιμετωπίσουν τις συνέπειες,που επι πλέον επέφερε,παγκόσμια η ψυχροπολεμική κρίση(ως την κατάρρευση του ανατολικού ολοκληρωτισμού),και η διαδικασία για την ένωση της Ευρώπης.

Το πρώτο καιρό,μάλιστα,με τον κρατικό παρεμβατισμό(που μέχρι πρόσφατα επεκράτησε,με οποιοδήποτε ιδεολογικό ένδυμα)έζησαν,κυριολεκτικά,στο «κράτος μπακάλη»,

γεγονός το οποίο οφειλόταν,κατά κύριο λόγο,στο οτι η Έλληνική οικονομία και κοινωνία βγήκαν καθημαγμένες απ’τις μεγάλες καταστροφές του δεκαετούς εξωτερικού και εσωτερικού αυτού πολέμου,σε όλους τους τομείς.

΄Εκτοτε,αντιμετωπίζοντας πρόβλημα επιβιώσεως αφ’ενός και ανάγκης καλύψεως του χάσματος,που τους χώριζε με τις ευρωπαϊκές εξελίξεις αφ’ετέρου,συνήθισαν να βολεύονται στις συνεχώς αναπτυσσόμενες πελατειακές και σχέσεις πατρωνείας,που κυριάρχησαν μέχρι τελευταία στον κομματικό «κοντζαμπασισμό»,συντηρώντας προσδοκίες και εκτρέφοντας ελπίδες,οτι μέσα στον ευρύτερο δημόσιο χώρο,και μετά την Ευρωπαϊκή «σύγκλιση»,θα έβρισκαν τρόπο να διατηρήσουν μη παραγωγικούς και μη εκσυγχρονιζόμενους τομείς της Ελληνικής ζωής.

Σήμερα,εποχή Ευρωπαϊκής ολοκληρώσεως,επικρατεί σύγχυση και κλονισμός για πολλές εθνικές και ηθικές αξίες,που καθιστούν δύσκολη κάθε αλλαγή νοοτροπίας και διαθέσεων,για ουσιαστική ανανέωση.

Οι απαισόδοξοι διαπιστώνουν πως στο χώρο της παιδείας μεταπολιτευτικά,μια προνομιούχα γενηά της «ήσσονος» προσπάθειας,ζητώντας και πετυχαίνοντας αυτα που της ησαν άμεσα χρήσιμα,απέρριψε όσες καινοτομίες τολμήθηκαν,περιφρονώντας τα διδάγματα του παρελθόντος και τη σύγχρονη κατάσταση.Οτι άφησε τις σπουδές σε ολες τις βαθμίδες να πάρουν τροπή προς τα κάτω, εγκαταλείποντας οσα έμοιαζαν κοπιαστικά,και πως τώρα, χωρίς την εγγύηση πια του πατροπαράδοτου κρατικού πατερλανισμού για επαγγελματική αποκατάσταση,οι κίνδυνοι απ’την πληθωρηστική παραγωγή ενος πανεπιστημιακού «προλεταριάτου»,το οποίο συνεπιφέρει κατακόρυφα ανεργία,πτώση ποιότητος και αθλιότητα, συνεχώς αυξάνονται.Γενικά,οτι η νέα γενηά,στερούμενη ουσιαστικών εφοδίων,περιθωριοποιείται στις σημερινές συνθήκες σκληρού ανταγωνισμού σε ευρωπαϊκό και διεθνές πια επίπεδο.

Οι αισιόδοξοι αντίθετα,εμπιστευόμενοι τις εξελίξεις μιλάνε για αποδέσμευση της νεώτερης γενηάς απ’τις αρνητικές επιρροές του προσφάτου παρελθόντος και για συλλογική και προσωπική του καθενός προκοπή σε ευρύτερους ορίζοντες.Είθε να συμβαίνει το δεύτερο...

Δημοσιεύθηκε την 22.4.2005

Η Αγορά των ξένων και η «αγοραφοβία» των νεοελλήνων

Του Ματθαίου Χ.΄Ανδρεάδη

Μια αλάνθαστη εκτίμηση των φαινομένων του βίου,οπως αποδεικνύει η εμπειρία,εξασφαλίζεται,εκτός των άλλων,με νηφαλιότητα κρίσεως και αποφυγή αναμείξεως ιδεολογικο-συναισθηματικών επιρροών,με σαφή δηλαδή διάκριση γνώμης και υποψίας,εικασίας ή εμπνευσμένης φαντασίας, προϋποθέσεις που,συνήθως,δεν υπάρχουν σ’αυτούς οι οποίοι αντιμετωπίζουν τα πράγματα δημοσιογραφικά,και οχι μόνο.

Το Ευρωπαϊκό σύνταγμα,που κατοχυρώνει την ελευθερία κινήσεως ανθρώπων,αγαθών και ιδεών,τελευταία προκάλεσε ορισμένες αρνητικές αντιδράσεις.

Οχι λίγοι σοβαροί πολιτικοί αναλυτές ωστόσο ησαν θετικοί στις εκτιμήσεις τους.Μεταξύ αυτων και ο σύγχρονος Γάλλος «προοδευτικός» και διακεκριμένος ιστορικός Ζάκ Λε Γκόφ.

«Οι βάσεις»,λέει ο Λε Γκόφ,(Le Monde-«Βήμα» 24.4.2005) «της σύγχρονης Ευρώπης»(χωρίς την ιδεολογία της κυριαρχίας,που εκφράζει την αχαλίνωτη και ανεύθυνη θέληση για ατομική και εθνική δύναμη,και που ιστορικά έχει αποδειχθεί καταστροφική για τους ανθρώπους και τις κοινωνίες) «τέθηκαν τον Μεσαίωνα,αφ’ενος με τα ιδεώδη της δικαιοσύνης και της ειρήνης,προδρόμους των ανθρωπίνων δικαιωμάτων,του διαφωτισμού και της Γαλλικής Επαναστάσεως,και αφ’ετέρου με τη φοίτηση των νέων σε σχολεία μέχρι την ανώτατη παιδεία,και προ παντός με την προσπάθεια να στηθεί μια αγορά,με τις αρχές της δικαιοσύνης και του δικαίου,στοιχεία,που χαρακτηρίζουν και τώρα τον Γαλλικό καπιταλισμό,προσκολλημένο σ’ενα βαθμό παρεμβάσεως του κράτους».

Ας προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε τις επισημάνσεις αυτές:

Στις Ευρωπαϊκές χώρες,απο τέσσερις περίπου αιώνες πριν, άρχισαν να δημιουργούνται,βαθμιαία μέχρι σήμερα, σταθερές οργνωτικές δομές,μέσα σ’ενα κατάλληλο πολιτικό και θεσμικό πλαίσιο,και να καθιερώνονται,εκτός των άλλων,εμπορικοί θεσμοί,που με την τεχνολογία και την ελεύθερη δραστηριότητα,προώθησαν την καινοτομία και την ανάπτυξη στην παραγωγή και τη διανομή των αγαθών, ώστε οι οικονομούντες πολίτες,προγραμματίζοντας με βάση σταθερούς κανόνες συνήθειας,τους επιχειρηματικούς τους στόχους,να μπορούν να εργάζονται μέσα σε πρότυπα θεσμικής οργανώσεως,να πειραματίζονται στην ανάπτυξη των ιδιωτικών τους μονάδων,και να ενθαρρύνονται εισάγοντας,συχνά,καινοτομίες,στην παραγωγική και οικονομική τους οργάνωση,χωρίς η κεντρική έξουσία,που ειχε περιορισμένες δυνατότητες κεντρικού προγραμματισμού της οικονομίας,να εχει λόγο πάνω στα μέσα παραγωγής.

Αυτή η συνεχώς ανανεούμενη μακροχρόνια κατάσταση, δημιούργησε στους πολίτες (που διακρίνονται για τις διαθέσεις της εκάστοτε μεταβαλλόμενης φύσεώς τους να θέλουν να επιβάλλονται κυριαρχικά)σταθερούς κανόνες λειτουργίας και εντεύθεν εδραία νοοτροπία κοινωνικής συναλλαγής για μεταξύ τους συνεργασία,πεποίθηση δηλαδή ανάγκης να ισχύει το δικαίο,που οδηγεί τον άνθρωπο οχι μόνο στην ορθή εξωτερική συμπεριφορά,αλλά σιγά-σιγά και στην οικείωση του να πράττει το προσήκον,τον εθίζει δηλαδή,βαθμιαία σε αξίες και θεσμούς,ώστε αυτή του την ελεύθερη οικονομικοπολιτική του δραστηριότητα,τελικά,να την θεωρεί αυτονόητη.Και το αυτονόητο,που προκλήθηκε απ’τον μακροχρόνιο αυτόν εθισμό,συγκροτεί,ανεξάρτητα απο θρησκευτικά δόγματα και περιστασιακές προόδους ή οπισθοδρομήσεις,«ήθος»,που αποτέλεσε «έθος»,πολυχρόνιο μάλιστα,ητοι συμπεριφορά μετατρεπόμενη σε αυθόρμητη ενδόμυχη εσωτερικότητα,η οποία,όπως θάλεγε ο Μάξ Βέμπερ,μπορεί να οδηγήσει στην «ηθική της ευθύνης».

Και αυτό παρατηρείται μέχρι σήμερα σε ολες τις

προηγμένες κοινωνίες,ιδιαίτερα στους Ευρωπαίους,που δημιούργησαν εύρυθμο κοινωνικό βίο,ήτοι πολιτιστική άνοδο και ανάπτυξη του ανθρωπισμού.

Ποιά σχέση έχουν τώρα,οι επι 170 και πλέον χρόνια μέχρι σήμερα οικονομούντες ΄Ελληνες με αυτόν τον έτσι οργανωμένο τρόπο ζωής;

΄Εχουν σχέση κυρίως αυτοί,που έζησαν κι’εργάσθηκαν σ’εκείνες τις χώρες,διατηρώντας και γλώσσα και θρησκεία,άρα τις παραδόσεις και τον Ελληνισμό τους.Θα δούμε στη συνέχεια.

Δημοσιεύθηκε την 29η.4.2005

Υπάρχει τέτοιο ενδεχόμενο;

Κάποτε ο Στέλιος Ράμφος ειχε εκφράσει τις ανησυχίες του διότι οι νεοέλληνες:

α)Κατέστρεψαν συστηματικά τη ρωμαλέα τους κοινωνία, που άντεξε θαυμαστά επι αιώνες τον τουρκικό ζυγό,και η οποία θα μπορούσε υπο συνθήκες εθνικής ανεξαρτησίας, ευθύς ως η Ελλάδα πέτυχε να επανέλθει στο προσκήνιο της ιστορίας,να παίξει ρόλο μαγιάς.

β)΄Εσπευσαν,τοποθετώντας,με τον τρόπο αυτόν,το παρελθόν τους σ’ενα κενό,να το καλύψουν,βιαστικά,με τη μαζική εισαγωγή ευρωπαϊκών θεσμών,λησμονώντας πως η συνοχή των εθνών δεν οφείλεται στα πολιτεύματα,αλλά στην παράδοση και την πνευματική τους συγκρότηση.Και υποστήριζε οτι

γ)έπρεπε,τώρα πια που όλα αυτά,καθώς και η είσοδος στην Ευρώπη ειναι πλέον γεγονότα τετελεσμένα,και που ομως δεν πληρούν την ιστορία,το ελληνικό έθνος,με αντοχή του παρελθόντος στο παρόν,με τεράστια και επιβλητική πνευματική παράδοση,που επεχείρησε άνοιγμα προς τους άλλους,και του οποίου ο πολλές φορές χιλιόχρονος πολιτισμός βρίσκεται τρόπον τινά στα θεμέλια της σύγχρονης κοινωνίας,να διαθέτει δική του φυσιoγνωμία για να μην καταδικασθεί σε παθητική μίμηση.

΄Επρεπε,με άλλα λόγια,οι νεοέλληνες,να μη πάσχουν απο κρίση ταυτότητος,διχασμένοι σ’αυτό που ειναι και σ’αυτο που ζούν,δηλαδή να μη μπορούν να αρμονίσουν το ιστoρικό τους παρόν,το οποίο κυριαρχείται απ’τον Ευρωπαϊκό ορθολογισμό, με τον ψυχισμό τους,που ειναι υφής μυθικής,ώστε να μη βρίσκονται σε διαρκή ρήξη με τον εαυτό τους.Και βέβαια,

δ)έπρεπε,οι κυβερνήτες τους,να μη θαμπωθούν απ’το μεγαλείο των Ευρωπαϊκών κρατών,φροντίζοντας απλώς να τ’αντιγράψουν,και κάνοντας το μοιραίο σφάλμα να καταργήσουν τον κοινoτικό θεσμό(σημ.σήμερα,πάντως, ενα είδος αποκεντρώσεως της εξουσίας),που στερέωνε την έλληνική κοινωνία επι χιλιετίες,συνδυάζοντας εκπληκτικά την ατoμική πρωτοβουλία με την ευθύνη.Δηλαδή,να μη ελευθέρωναν,έτσι,εναν άγριο εγωϊσμό,απ’τον οποίο πήγασε ανυπέρβλητη αντίθεση μεταξύ ατόμων και κράτους.Να μη αγνοούσαν,πως πράγματι η δημιουργία κάθε ζωντανού οργανισμού υποθέτει το προηγούμενο ενός άλλoυ όργανισμού,επίσης ζώντος,έστω και αν ως τελικό «επιχείρημα» πρόβαλλαν,οτι ο συγκλονισμός της εντάξεως στην Ευρώπη θα ξυπνούσε τις υπνώττουσες δυνάμεις του Ελληνικού λαού,ώστε να περάσει επιτυχώς την τρομερή δοκιμασία.

Με βάση το κατηγορητήριο αυτό(που,εν πολλοίς,ακόμα ισχύει,αφού,κατά το διάστημα,που πέρασε δεν φαίνεται να έχουν «ξυπνήσει οι υπνώττουσες δυνάμεις του λαού», σ’αντίθεση πρός άλλους λαούς,όπως για παράδειγμα,τους Ιρλαδούς και άλλους) και εν όψει αμφισβητήσεων περί την ψήφιση του Ευρωπαϊκού συντάγματος,θα μπορούσε να επαναδιατυπωθεί το αρχικό ερώτημα:Τι θα κάνουν οι ΄Ελληνες,που εν τω μεταξύ εμπιστεύθηκαν την επιβίωσή τους,εγκαταλείποντας τα ουσιώδη τους,στην ενότητα της Ευρώπης,χωρίς μάλιστα να έχουν φροντίσει να συνδυάσουν την Ευρωπαϊκή τους στρατηγική,οχι με την την απώλεια αλλά,τούναντίον,με την εδραίωση και εμβάθυνση των δικών τους στοιχείων,αν η Ευρωπαϊκή ΄Ενωση οδηγηθεί σε υποβιβασμό και απραξία,εξαιτίας,ας πούμε,του υπέρμετρου εθνικισμού των μελών της,ή των εκ παραδόσεως διαφορών μεταξύ των διαμαρτυρομένων χωρών του βορρά και των του καθολικού νότου ή απο άλλους λόγους;Δεν θα έχουν χάσει,σ’ενα τέτοιο ενδεχόμενο,το πάν;Αλλά θα χρειασθεί να συνεχίσω.

Δημοσιεύθηκε την 6η.5.2005

Η Ελληνική δημιουργία

Του Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Οι ανησυχίες του ΄Ελληνα στοχαστού,που ανέφερα στο προηγούμενο κείμενό μου,πηγάζουν,όπως φάνηκε,μάλλον απ’τους φόβους,κατά την επιεικέστερη εκδοχή,εκπτώσεως του Ελληνισμού μέσα «στά τενάγη του απνευμάτιστου εύδαιμονισμού τους και της ύβριστικής μεταχειρίσεως των ιερών και οσίων».

Το γενικώτερο πνεύμα,πάντως,των επισημάνσεων αυτων ηταν το επείγον της κατανοήσεως για τη βάθυνση και στερέωση γερής Παιδείας στον τόπο,σ’όλους τους τομείς.

Επι του προκειμένου,απ’το 1971 υποστήριζα,με το έργο μου «Η φιλοσοφία του Νέου Ελληνισμού-Λόγος και Μύθος»,την ανάγκη Ελληνικής μελέτης τόσο «του μυστικού υπέρλογου κόσμου των αρχαίων Ελλήνων» και κλασικών κειμένων,όσο και της βυζαντινής γραμματείας μέχρι των νηπτικών και τη συνολική λόγια και λαϊκή μας παράδοση,ως τη σύγχρονη Ελληνική παραγωγή,μέσα απ’τη βιωματική εμπειρία των Ελλήνων,όπως αυτή έχει διαμορφωθεί,κατά καιρούς,διαστρωματικά,στην ψυχή του Γένους,σ’αυτό δηλαδή που θα μπορούσε να ονομασθεί «κοινωνικό ασυνείδητο».Με άλλες λέξεις, οτι έπρεπε να συγκροτούσαμε μια φιλοσοφία για την ιστορία και τον πολιτισμό του Ελληνισμού,στην ενότητά του και στις,προς τα έξω, αμφίδρομες,επιρροές του.

Και η συνολική αυτή εκτίμηση για την Ελληνική δημιουργία, μπορούμε να πούμε,ειχε ήδη αρχίσει απο πολύ παλαιά,έστω και αν επακολούθησε η εποχή των «λωτοφάγων».

Στους νεώτερους χρόνους οι ΄Ελληνες συνέχισαν να μεταβαί νουν στην «Εσπερία»,ζητώντας ειτε επαγγελματική επιτυχία,(εν πάση περιπτώσει,τον «εκσυγχρονισμό» τους),είτε ανανέωση του πνευματι κού και προ παντός,του ιδεολογικού τους ιματιοφυλακείου, μεταφέρο ντας στον τόπο τους «ο γερμανομαθημένος αρχιτέκτονας απ’τη Γερμανία δείγματα σπιτιών,ο γαλλομαθημένος ράφτης μόδες,ο φραγκοπασαλειμμένος νομικός νόμους και ο διαβασμένος ποιητής στίχους ρωμαντικούς», σύμφωνα,άλλωστε,προς τη μόδα και τα ρεύ ματα της εποχής εκείνης.

΄Ολα αυτά,μπορεί από μιας πλευράς να έδιναν την εικόνα ξενομανίας ή έστω γραφικότητος,ωστόσο στην πράξη,και καθ’ ολη τη διαδρομή του χρόνου,ιδιαίτερα στους επι μέρους τομείς, ΄Ελληνες δημιουργοί κατόρθωναν να εφαρμόζουν,αυτό που στην «Επινομίδα» (987d) έλεγε Πλάτων:«Ο,τιπερ αν Ελληνες βαρβάρων παραλάβωσιν κάλλιον τούτο εις τέλος απεργάζονται».

Και ένας καλός μελετητής των πραγμάτων του τόπου μας θα συμφωνούσε πως τα πιο σημαντικά ανανεωτικά στοιχεία του νεοελληνικού πολιτισμού βρίσκονται στη δημιουργική σύζευξη των στοιχείων-ρευμάτων του Ευρωπαϊκού πολιτισμού με τη γνήσια Ελληνική παράδοση.Και το φαινόμενο αυτό ίσχυε απο πολύ παλαιά, στον χώρο της εικαστικής,της λογιοσύνης,της αρχιτεκτονικής,της άξιας μουσικής και στις άλλες τέχνες,όπου,όπως υπογραμμίζει ο Χρ.Γιανναράς «αληθινοί δημιουργοί,χωρίς να σταθούν στο ρωμαντικό ιδεολόγημα του νεοκλασικισμού,αλλά και αρνούμενοι να λειτουργήσουν μιμητικά και μεταπρατικά,με στέρεα γνώση και αφομοίωση ρευμάτων και επιτευγμάτων της εποχής τους,έμπειροι του κόσμου της Δύσεως και των πρωτοποριακών του κατακτήσεων, με κοινό γνώρισμα την προσπάθεια να εντοπίσουν στην όποια ζωντανή συνέχεια της ελληνικής παραδόσεως δυνατότητες για ενεργό δυναμική μετοχή στο ιστορικό παρόν-όχι για φολκλορικές γραφικότητες ή εθνικιστικούς κομπασμούς-συγχώνευσαν επιτυχημένα τις σύγχρονες δυτικές τάσεις με τα στοιχεία της ντόπιας παραδόσεως».

Δημοσιεύθηκε την 13η.5.2005

Δυτικίζοντες και ‘Ελληνίζοντες

Του Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Το γενικώτερο,πάντως,πνεύμα των επισημάνσεων στα τελευταία μου κείμενα παραμένει η αναζήτηση της ουσίας των νεοελλήνων σε όλες τους τις εκδηλώσεις,προ παντός στα πολιτιστικά τους πράγματα,σε συνάρτηση με την καθημερινότητά τους αλλά και τη χριστολογική τους έξαρση.

Σημειώνω εδώ,πως ο,τι ουσιαστικό προέκυψε στο τόπο μας τα νεώτερα χρόνια,προήλθε απο πνευματικούς ανθρώπους και καλλιτεχνικούς αναζητητές,που διατηρώντας βιωματικά τους δεσμούς τους με τα «λεχθέντα,δειχθέντα και πραχθέντα» στο μακροχρόνιο ιστορικό τους προσκήνιο καθώς και τις παραδόσεις τους,πέτυχαν,με την ιδιοφυία τους βέβαια και τη δημιουργική τους έμπνευση,ν’αναδείξουν πρωτότυπο έργο,αφομοιωμένο και χωνεμένο με ό,τι ουσιαστικό ξένο.

Στην ιστορία της τελευταίας περίπου χιλιετίας,ελάχιστοι υπήρξαν οι επώνυμοι δυτικίζοντες νεοέλληνες της ανατολής ,που μαζί με τους άλλους αρχαιοελληνίζοντες,πρόσφεραν ουσιαστικό Ελληνισμό στη Δύση,η οποία αναγεννήθηκε,ένεκα και κατά κύριο λόγο,της ανάγκης απεξαρτήσεώς της απ’την πνευματική δεσποσύνη της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας.

Πρώτοι ανάμεσά τους ο Πλήθων,ο Θεοτοκόπουλος,και στα νεώτερα χρόνια,ορισμένοι άλλοι.

Και αντιστοίχως,τον ιδιο χρόνο,ελάχιστοι πνευματικοί αναζη τητές νεοέλληνες κόμισαν απ’την «Εσπερία» ουσιαστικό πολιτι στικό δυτικισμό,στην (χριστιανική και Οθωμανική) ανατολή,που χωρίς να χάσει την ταυτότητά της,θα μπορούσε,διατηρώντας τους πνευματικούς της δεσμούς με την αναγεννώμενη δύση,ουσιαστικά ν’αναγεννηθεί και η ίδια.

Και υπο τις δυο αυτές αμφίδρομες εκδοχές πολιτιστικών ανταλλαγών,πολύ λίγα έγιναν,μέσα μάλιστα σε κλίμα αμοιβαίας δυσπιστίας.

Ουσιαστικά στην «καθ’ημας Ανατολή» παίχθηκε η σύγχρονη τραγωδία:

Απ’τη μια δυνάμεις νεωτερικές,πνευματικά και θεολογικά (οπως η Χριστιανική Ορθοδοξία,υποχρεωμένη και απ’τον φόβο ταυτισμού της,αλλά και κατά μίμηση της δυτικής εκκλησίας) αντιτάχθηκαν στην ταύτιση των νεοελλήνων με τους αρχαίους,και απ’την άλλη οι νεοέλληνες,εξαιτίας και των ιστορικών τους παθημάτων με υπαίτιους,όχι μόνο,δυτικούς,σε συνδυασμό και με τον επακολουθήσαντα καταστροφικό Οθωμανισμό,κλείσθηκαν αυτιστικά στο χώρο τους,με συνέπεια να πάψουν ν’απαντούν δημιουργικά στις προκλήσεις των καιρών,οπως έκαναν επι χιλιετίες μέχρι τότε,μηνίοντες μόνο κατά των δυτικών,που «συνωμοτούσαν» σε βάρος γενικά,του Ελληνισμού…΄Ετσι,άρχισαν και οι στρεβλώσεις.

Ενώ καμάρωναν για την Ελληνογενή της Ευρώπης «'Αναγέννηση» (μια κατασκευή του Μισελέ,που θεώρησε πως η αρχαία ελληνική φιλοσοφία συνεχίζεται απ’τη λατινική Δύση, αντίληψη την οποία συνέτριψαν ο Μπούρκχαρτ και ο κατ’εξοχήν Ευρωπαίος Μάρτιν Xάϊvτεγγερ),τη θεώρησαν,ωστόσο,μεταξύ άλλων ως συνωμοτούσα κατά του Έλληνισμού και του Βυζαντίουκαι ασφαλώς κατά των νεοελλήνων.

Και μ’αυτά έδιναν (απο παλαιά ακόμη) στους ξένους την αφορμή να τους διακωμωδούν λέγοντάς τους:«Πολλά υμείς οι Γραικοί εξιδιοποιείσθε ως αυτοί ή ονομάσαντες ή πρώτοι ευρόντες»(Αθήναιος «Δεπνοσοφισταί»-Β,αριθ.35 f).

Τώρα,μένει να βρούμε τα αναστήματα εκείνα στους νεώτερους ‘Ελληνες(συγγραφείς-δοκιμιογράφους,αισθητικούς φιλοσόφους,εικαστικούς κ.ά)που,κατά την Οδυσσειακή πνευματική και καλλιτεχνική,περιπέτεια,στον δυτικό τους πλού,διέπρεψαν με σαφή ελληνική ιδιαιτερότητα στα έργα τους,Ευρωπαϊκής όμως αποδοχής,λόγω της οικουμενικής τους αξίας.

Δημοσιεύθηκε την 20η Μαϊου 2005

Οι ματαιόδοξοι της κουλτούρας

Του Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Υπάρχουν σήμερα σπουδαία έργα ουσιαστικού πολιτισμού.Πού μπορούν να βρεθουν; Παλαιότερα υπήρξαν οι γηγενείς παραδοσιακοί τεχνίτες-μαϊστορες,που ασκώντας το επ-άγγελμα (λ.που σημαίνει κλήση,προορισμό,αποστολή-γερμ.λ. beruf),απλώς βιοπορίζονταν,μη αποβλέποντας σε κερδοσκοπικούς σκοπούς. Θεωρούσαν τιμή τους (vocatio και οχι occupatio) να δημιουργούν έργα σπουδαίας τέχνης και πολιτισμού,στη ζωγραφική,τη ναοδομία,τα μέγαρα,τα κτίρια,τα γεφύρια,τα τεχνουργήματα,τη λαϊκή τέχνη(τη γυναικεία μόδα,τα έπιπλα,τις διακοσμήσεις, κ.ά.),στο τραγούδι,την εικονογραφία κλπ.

Στα προχωρημένα χρόνια της δουλείας εμφανίσθηκαν και οι λόγιοι, κατ'αρχήν,απ'την Εσπερία,με καϋμό για την αναγέννηση του τόπου. Υποστήριζαν την στροφή προς την αρχαιότητα,δια της μιμήσεως των προγόνων.΄Εκριναν,πεπεισμένοι,οτι οι ΄Ελληνες «μιμούμενοι τις φράσεις τους,εμιμούντο τα καλά των λόγων τους», θα έφθαναν στο ύψος εκείνων,και άρχισαν με τη γλώσσα.

Μετεπαναστατικά,οι πρώτοι,μαζί με άλλους,μαθημένοι απ’ τα ιστορικά τους «παθήματα»,παρέμειναν προσκολημμένοι στα παραδοσιακά τους πολιτιστικά.

Υπήρξαν,βέβαια,και αυτοί που,ευθύς εξ αρχής ξεκίνησαν,όπως σημειώθηκε, αντιγράφοντας ξένα πρότυπα,στη μόδα,την αρχιτεκτονική,τη μουσική,την ποίηση κλ.π.,αλλά και οι πιο ζωηροί και ανήσυχοι,πουανταποκρινόμενοι στις προτροπές του προδρόμου τους Κοραή (και όχι μόνο):"Την Ευρώπη μιμηθήτε!",διακρίθηκαν με την επίδοσή τους στην ανεξέλεγκτη υιοθέτηση και "μπρούτα" εφαρμογή,σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο,ιδεολογημάτων όλων των χρωμάτων και κατευθύνσεων.

Εντεύθεν,συντελούντος και του ελληνικού Φθόνου,ακολού θησαν οι εμφύλιες συγκρούσεις και καταστροφές στα πράγματα, στο μυαλό και στις ψυχές των κατοίκων του τόπου αυτού.Σήμερα οι ΄Ελληνες ζουν στον αστερισμό της "κουλτούρας",με κυρίαρχο το κίτς,απόρροια του γεγονότος,οτι δυσκολεύονται να "ταξινομήσουν τον κόσμο τους αισθητικά,και να ζήσουν μέσα σ'αυτόν ηθικά", αφου οι δύο δραστηριότητες,με τον μεταμοντερνισμό και το πολί τικλυ κορέκτ,συγχέονται,πια.

Στη θαυμαστή αναζήτηση προς τη Μεγάλη Πορεία,όπως θάλεγε ο Μίλαν Κούντερα,ήτοι προς την Ουτοπία κάθε εποχής,

πολλοί ενθουσιώδεις άνθρωποι,«πεπεισμένοι πως έχουν ανακα λύψει το μοναδικό δρόμο για τον παράδεισο»,κατά τον Λέζεκ Κολακόφσκι,επισταθμεύουν για νέες δυνάμεις.

Οι σύγχρονοι ΄Ελληνες της κουλτούρας συμποσιαζόμενοι στη σημερινή τους οιονεί βακχεία,δεν μπορούν ν'αποφύγουν τον καταγγελτικό λόγο αυτού που έχει και "οξύτερον το βλέμμα",του νεώτερου (Γιάννη Υφαντή) ποιητού,βέβαια:

«΄Α κύριοι κύριοι τής κουλτούρας,/γενιά ματαιόδοξων/καί δολοφόνοι υπεράνω υποψίας/.`Α κύριοι κύριοι της κουλτούρας,/

συμπαθάτε με,έχετε δε λέω,/τα περιοδικά σας τις /εφημερίδες σας/

την τηλεόρασή σας τους/ προαγωγούς σας,έχετε/ τις γκομενοπα γίδες σας,τα θερμοκήπιά σας,/τη στρατευμένη σας συνείδηση, έχετε/ τα άγχη σας(ά,πόσο όμορφα υποφέρετε)/ τις εκλεκτές σας αμαρτίες,τον αγώνα σας,/μα έχετε προ πάντων τις μαϊμούδες/ σας ψυχές.Γουστάρω απόψε /oι μαϊμούδες σας ψυχές,γουστάρω από ψε/να μου χορέψουν την ανησυχία σας/ για τον άνθρωπο την υστερία σας/με την τέχνη,την αγάπη σας για την ελευθερία,/τη ροπή σας στο φαρισαϊσμό./ 'Α,κύριοι...κύριοι/...γενιά ματαιό δοξων/ και δολοφόνοι υπεράνω υποψίας.

Ωστόσο,στον σημερινό τετραπέρατο κόσμο,η εν προκειμένω συζήτηση για τους πραγματικούς δημιουργούς,πρέπει να συνεχισθεί.

Δημοσιεύθηκε την 27η.5.2005

Νεοέλληνες ορθολογιστές για την «καθ’ημάς Ανατολή»

Του Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

΄Εχει κριθεί,πως ο Κοραής,μπορεί να ηταν ενας απ΄τους πρώτους ΄Ελληνες της αλλοδαπής,που κήρυσσαν να μιμηθούμε την («πολιτισμένη») δυτική Ευρώπη,όμως υπήρχαν και ΄Ελληνες του εξωτερικού επίσης,όπως ο Σκληρός και άλλοι ύστερα,που κήρυτταν να μιμηθούμε την («πολιτισμένη») ανατολική Ευρώπη,αγνοώντας ή υποτιμώντας έτσι,και οι δυο κινήσεις,τις Ελληνικές πολιτιστικές παραδόσεις,και την ιστορική εμπειρία του λαού. Σιώπησαν,λόγου χάρη,και δεν έγινε λόγος μεταξύ ανατολής και δύσεως,για την φιλοσοφία και παιδεία της ελληνικής παραδόσεως,ή για τους νεώτερους Ηλία Μηνιάτη,Αθανάσιο Πάριο και άλλους,για τον φιλοσοφικό κόσμο,γενικώτερα,που εξέφραζε και εκφράζει η Ορθοδοξία.Ακόμα τήρησαν σιγή ιχθύος,οτι στα μοναστήρια διασώθηκαν και απο εκεί διαδόθηκαν στην Εσπερία και αλλού,εκτός των άλλων, σπουδαία χειρόγραφα,της ανθρωπολογίας,για παράδειγμα και της θεωρίας της γνώσεως.Και οτι βέβαια,αυτοί οι άνθρωποι της ορθοδοξίας,που διετήρησαν και διέδωσαν τά αρχαία γράμματα ζωντανά,στον κόσμο,δεν ησαν «φανατικοι θρησκόληπτοι»,όπως έχουν γράψει σύγχρονοι αγράμματοι νεοέλληνες.΄Η παρέβλεψαν,ότι και αν υπήρξαν κατά τους αντιεκκλησιαστικούς,του είδους αυτού,και κείμενα ορθόδοξα,που διαδόθηκαν(και πώς όχι;),το ίδιο εκλησιαστικά ήσαν και τα κείμενα των δυτικών Αυγουστίνου,Θωμά Ακινάτη,΄Ανσελμου κ.ά,για τά οποία όμως,λόγο δεν κάνουν αυτοί οι ΄Ελληνες,οι ως ορθολογιστές μάλιστα (και των δυο κατηγοριών),παρουσιαζόμενοι.

Ούτε βέβαια ασχολούνται με τους νεώτερους,όπως ο κορυφαίος Βασ.Τατάκης,που φανέρωσαν την πατερική και βυζαντινή φιλοσοφία.

Τι αντέταξαν δε όλοι τους στη γηγενή-παραδοσιακή σκέψη,και δή μανιχαϊστικά;Τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό,που ταυτίζεται με τα Μαθηματικά και τη Φυσική,ήτοι την Επιστήμη,που θά οργάνωνε τά πράγματα του τόπου,με βάση όχι τους ΄Ελληνες ορθολογιστές (τον πατέρα της λογικής,τον Αριστοτέλη!),αλλά νεώτερους,ξένους τοιούτους,με κορυφαίο,για παράδειγμα,τονΕμμανουήλ Κάντ,η σπουδαία, ωστόσο,σκέψη του οποίου,παρ’όλα αυτά δεν πρόκοψε στον τόπο μας…

Δυο λέξεις τώρα,για την «σκοταδιστική»Ελληνική παιδεία απ’τη δουλεία ακόμη:Γράφει ο φωτισμένος του μετεπαναστατικού Ελληνικού δημοσίου βίου Γεώργιος Ψύλλας στα Απομνημονεύματά του:

«Τα μαθήματά μου (ήρχισα εν δουλεία-στην Αθήνα) απο της νηπιότητός μου υπο τον γραμματοδιδάσκαλον και εφημέριον της ενορίας ημών 'Αγίας 'Αγαθοκλείας (κατ’εξοχήν 'Αγίας) Βησσαρίωνα εκ Μεγάρων.Εξέμαθον την Φυλλάδα,την Όκτώηχον του εν Άγίοις Πατρός Δαμασκηνού,μετά ταύτα μοί ηγοράσθη υπο της μητρός μου το Ψαλτήριον του Δαυίδ.Εις το ελληνικόν σχολείον του διδασκάλου Κουβελάνου,εξέμαθον την γραφήν,εδιδάχθην τον Χρυσολωράν και μύθους τινάς του Αίσώπου (…) με υποτροφίαν δε (λόγω πενίας της μητρός μου)του αοιδίμου Διονυσίου Πετράκη,λαμβάνων εξ κοιλά σίτου κατ’έτος καί τον κεφαλικόν όθωμανικον φόρον (χαράτζι).(…)εξέμαθον ανώτερά τινα μαθήματα των Ελλήνων συγγραφέων και ήρχισα να καταλαμβάνω οπωσούν την αρχαίαν των προγόνων ημών γλώσσαν(…) ως και γράμματα του Όμήρου, εξησκήθημεν δε εις συγγραφήν διαφόρων θεμάτων εις τον αρχαίον λόγον.Απο τον Διονύσιον Πύρρον,καθηγητήν των ανωτέρων επιστημών,εδιδάχθην εις την Φιλόμουσον Εταιρείαν,ομού μετ'άλλων τινών μαθητών (…)την γεωμετρίαν του Ευκλείδου,μέρος της γεωγραφίας και βοτανικής.Εκεί εδιδάχθην την Ιταλικήν γλώσσαν και την γαλλικήν,πρίν ή μεταβώ εις την Πίσαν της (Ιταλίας)και εκείθεν εις Ιέναν Γερμανίας».Παιδεία δηλαδή ανωτέρα της σημερινής!

Δημοσιεύθηκε την 3.6.2005

Η κ.΄Ερση,ο Παλαιολόγος και το Σίτυ

Του Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Συγχισμένη η κ.΄Ερση,είπε ένα απόγευμα:

«Είμαστε πίσω,μείναμε πολύ πίσω.'Ο γνωστός κόσμος προχωρούσε ακάθεκτος,δεν προλαβαίναμε με τίποτα,είμαστε καταδικασμένοι.Είχαμε μείνει πολύ πίσω γιατί ο Γεμιστός πήγε στην Ιταλία και τους έψησε για τον Πλάτωνα.Απο τη στιγμή που ο Γεμιστός πήγε στην Ιταλία μείναμε πάρα πολύ πίσω.Οσοι έμειναν εδώ δεν μπόρεσαν να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις,κάθισαν εδώ,αυτό ηταν το λάθος τους.Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος ηταν μορφωμένο παιδί απο το Μυστρά και θα μπορούσε άνετα να πάει να γίνει καθηγητής στην Ιταλία,να τους λέει για τον Πλάτωνα(…).Θα μπορούσε να έχει γράψει σαράντα βιβλία(…).Η στέψη του έγινε στο Μυστρά,ηταν η πιό μελαγχολική στέψη αυτοκράτορα που έγινε ποτέ(…)΄Ολοι ήξεραν.Θα είχε προλάβει τις εξελίξεις. Κάθισε να τον φάνε.Αυτο ηταν το λάθος του(…).Κι’ετσι μείναμε πίσω,πάρα πολύ πίσω(…)Στην 'Ιταλία,θα είχε γράψει ένα συμπαθητικό βιβλίο για την ιδανική πολιτεία(…).Θα είχε κάνει πολύ καλό στον εαυτό του,θα έπαιρνε ήσυχος το πρωϊνό του,θα διάβαζε τους σοφιστές,θα έβγαζε τα συμπεράσματά του,θα έπαιρνε το μεσημεριανό του,θα του το έφερναν σ'ενα δίσκο,θα σκεφτόταν με αγαλλίαση το βραδινό του.΄Ολα έγιναν πάρα πολύ γρήγορα ενώ (αυτός) προσπάθησε για τελευταία φορά να μείνουν oλα όπως ήταν, να παραμείνουν ασάλευτα, όρθια,σιωπηλά, μελαγχολικά, με χαμηλωμένο το βλέμμα. Αυτή ήταν η κληρονομιά του και η (κ.)΄Ερση δεν άντεχε άλλο,της ερχόταν το αίμα στο κεφάλι,τα πράγματα έπρεπε να προχωρήσουν,να κινηθεί ο κόσμος,να φτάσει στ'αστέρια,να κατακτηθεί το διάστημα (…)΄Εξαλλη είπε δεν αντέχει πια σ'αυτή την κωλοχώρα, ανακοίνωσε την απόφασή της να ζεί έξι μήνες στο Παρίσι και τα καλοκαίρια στη Σαντορίνη.Δεν άντεχε άλλο αυτή την κωλοπόλη,θα κατέβαινε στο Μαρούσι είκοσι μέρες το χρόνο.΄Επρεπε να το κάνει γιατί είχαμε μείνει πολύ πίσω, δεν υπήρχε περίπτωση να προλάβουμε,δεν προλαβαίναμε με τίποτα.΄Αλλωστε ο κόσμος γινόταν ένας.Ειχε το αναφαίρετο δικαίωμα να απολαύσει ελεύθερη τον ενωμένο κόσμο,να κατοικήσει σ’ενα πραγματικό κέντρο.Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος ενας θλιβερός πεισματάρης χωρίς συγγραφικό ταλέντο,οι ψυχαναλυτές το ιερατείο του χάους,το Αιγαίο πέλαγος ο θησαυρός του τουρίστα Γοδεφρείδου,οι ΄Ελληνες τα ξέφτια της ουτοπίας.Κάποτε θα έρθει η ώρα να γίνουν όλα ακόμα πιο γρήγορα και να μη μείνει τίποτα που να είναι σε θέση να αναγνωρίζει κάτι απο τον εαυτό του.΄Ολοι όσοι επιθυμούν να γίνουν ΄Ελληνες θα χαμηλώσουν το βλέμμα,θα παραμείνουν ασάλευτοι και θα υποδεχτούν αδιαμαρτύρητα τα ταχύτατα στίφη του ενωμένου κόσμου.Στο Μυστρά έγινε η πιό μελαγχολική στέψη,όλοι ήξεραν».(Χρ.Βακαλόπουλος, «`Η γραμμή του ορίζοντα»).

Ο καϋμός για τις «αναθεματισμένες» εκείνες ιστορικές ώρες,που εμπόδισαν τους νεοέλληνες (την κ.΄Ερση,βέβαια)να ζήσουν στο «χορτασμό και τη νωχέλεια» των Ευρωπαίων,δεν αφορά και τη «λόξα» για τα ελληνικά γράμματα,που εχει πιάσει πάλι όλους τους ξένους,ακόμα και το Σίτυ του Λονδίνου σήμερα,όπου η αρχαιομάθεια είναι περιζήτητο προσόν-απόδειξη συγκροτημένου μυαλού,κατά πως λένε οι ειδικοί της αγοράς.

Ούτε και το οτι οι μαθητές του Πήτερ Μπρούκ,τρια χρόνια,στο θεατρικό του Κέντρο στο Παρίσι σπουδάζουν τα αρχαία ελληνικά κείμενα στην πρωτότυπη ηχητική μορφή και προφορά τους,για ν’ανακαλύψουν βαθύτερο νόημα και περισσότερη σκέψη.

Μήτε στη σύγχρονη επιστήμη,με τη Κβαντομηχανική και τη θεωρία της Σχετικότητος,που βρίσκονται στην Πλατωνική ομορφιά και αλήθεια,ως σχέση αγαθού και ωραίου,στην ολιστική θεώρηση των πάντων της εποχής μας,κ.ο.κ.

Δημοσιεύθηκε την 10η.6.2005

Η Αλβιών και η γηραιά Ευρώπη

Του Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Με αφορμή τον πρόσφατο κλονισμό στις σχέσεις Βρεταννίας και ηπειρωτικής Ευρώπης,χρήσιμη θα ηταν μια ουσιαστική ψηλάφηση του υπόβαθρου στο οποίο στηρίζονται διαχρονικά οι σχέσεις των δυο κόσμων.Διότι για δυο κόσμους πρόκειται.

Η Βρεταννία ήταν μεγάλη αυτοκρατορική δύναμη και δεν γνώρισε ποτέ την ξένη κατοχή,μαζί δε με τους Αμερικανούς συμμάχους της κέρδισε τον πόλεμο.Οι Βρεταννοί μιλούν για δύο πολιτισμούς,τον Βρεταννικό και τον Ευρωπαϊκό,πάντα καχύποπτοι ο ένας για τον άλλο.

Οι Ευρωπαίοι είναι παιδιά του Ντεκάρτ,οι Βρεταννοί του διαφωτισμού,κατ’εξοχήν του Βάκωνος,

Οι Ευρωπαίοι πιστεύουν σε οράματα,οι Βρεταννοί είναι πραγματιστές και προσγειωμένοι.

Και οι μεν και οι δε,ωστόσο,πιστεύουν οτι οι μεσαιωνικές δεισιδαιμονίες εξαφανίζονται και οι ανθρώπινες προκαταλήψεις διαλύονται με το φωτισμένο ορθολογισμό,που ειναι εξαιρετικά δύσκολο έργο,αφού μεσολαβούν σφάλματα,που εμποδίζουν την πρόοδο.Και οι πηγές των σφαλμάτων,κατά τον Βάκωνα οφείλονται στην ανθρώπινη φύση.Το Νοvum Organum (Tα είδωλα του πνεύματος),έργο που κυκλοφόρησε ο Βάκων πριν απο 400 ακριβώς χρόνια,το 1605,ασχολείται με την ανθρώπινη φύση,όπου ανήκει και η διάνοια,η οποία ομως δεν ειναι αδιάβλητο όργανο.Γιατί οι εσφαλμένες πηγές,οταν προέρχονται απ’τη διάνοια,δύσκολα εξουδετερώνονται και η γνώση δεν μπορεί να φθάσει στην αλήθεια.

Αναφέρει στο έργο του αυτό τέσσερα παραπλανητικά εμπόδια για την ανεύρεση της αλήθειας:

ι) Τα είδωλα του γ έ ν ο υ ς ή της φ υ λ ή ς (idοlα tribus).Αυτά ειναι σύμφυτα προς τον άνθρωπο και τη φύση του.Οφείλονται στο περιορισμένο των αισθήσεών του και στη φθορά της αντιλήψεώς του λόγω επιθυμιών ή προκαταλήψεων.

ιι) Τα είδωλα σ π η λ α ί ο υ (idolα specus),δημιουργήματα των ατομικών προκαταλήψεων,της μορφώσεως ή της θέσεως του ατόμου στη ζωή.

ιιι) Τα είδωλα α γ ο ρ ά ς (idola fori),που οφείλονται στην αμοιβαία επικοινωνία του ανθρώπινου γένους και στην κακή χρήση του πιο βασικού μέσου επικοινωνίας,του λόγου,(σήμερα και της εικόνας) που χρησιμοποιεί συνήθως λέξεις (καί εικόνες,σήμερα)χωρίς ουσιαστικό νόημα,ή λέξεις (και εικόνες) που προκαλούν σύγχυση ως προς τις έννοιες.

ιv)Τα είδωλα που οφείλονται στην πνευματική παράδοση της ανθρωπότητος.Ειναι το περιεχόμενο των εκάστοτε καθιερουμένων ποικίλων θεωριών,το οποίο γίνεται,συχνά, αβασάνιστα αποδεκτό απ’τις επερχόμενες κάθε φορά, γενεές, λόγω του κύρους εκείνων που διετύπωσαν το νόημα αυτό. Πρόκειται περί των ειδώλων θ ε ά τ ρ ο υ (idοlα theatri)-της πλατείας.Καλούνται ετσι,διότι όσα συστήματα έγιναν δεκτά ή επινοήθηκαν,μοιάζουν με άλλα τόσα θεατρικά έργα,που συνετάχθησαν και παραστάθηκαν,μεταβάλλοντας τον κόσμο σε πλασματική ποίηση ή σε θεατρική σκηνή.

Ο άνθρωπος,συνειδητοποιώντας τον κίνδυνο,απ’τα είδωλα αυτα, που απειλούν τη σκέψη του,μπορεί να τον εξουδερώνει και να τον αχρηστεύει,προσθέτοντας κ ρ ι τ ι κ ή στα ιδιωτικά και δημόσια συμπεράσματά του.

Οσο δεν ασκείται η ελευθερία της υπεύθυνης κριτικής,σε προσωπικό επίπεδο και στον δημόσιο χώρο,τα σφάλματα θα συντηρούν τις ιδεολογίες,και γενικά τις ψευδαισθήσεις ή παραισθήσεις.

Και οι ιδεολογίες θα παραμένουν μέρος μόνο της αλήθειας,οπότε ο άνθρωπος στην contemplativa ή activa της ζωής του, βασιζόμενος σ’αυτές,θα λαθεύει και θα ζημιώνεται,πολλές φορές,ανεπανόρθωτα.

Οι Ευρωπαίοι πρώτοι δημιούργησαν ιδεολογίες,όλου του φάσματος,ενω ο Βάκων πρώτος είπε:« Η γνώση ειναι δύναμη»,και πως «δεν μπορούμε να διατάξουμε τη φύση παρά μόνο υπακούοντάς την».Οι Ευρωπαίοι ομως και οι Αγγλοσάξονες μαζί διακήρυξαν: «Ο πλούτος ειναι δύναμη».

Δημοσιεύθηκε την 1η.6.2005

Τό λυχνάρι τοῦ Ἀλλαντὶν

Ματθαίου Χ. Ανδρεάδη

Ἀφοῦ λοιπὸν τὰ 97% τοῦ ἀνθρώπινου ἐγκεφάλου κατευθύνονται ἀπ’τό συναίσθημα καὶ τὰ 300 ἀπ’τὴ λογική,οἱ ἰδεολογίες, κατ’ἐξοχήν συγκινησιακὰ φορτισμένες,εὔκολα κυριαρχοῦν στὶς ἀνθρώπινες κοινωνίες, πιὸ πολὺ στὶς ὁμαδικές,τὸ μέλη τῶν ὁποίων διακρίνονται γιἀ τὴν αὐτοϋπέρβασή τους.

Πολὺ περισοότερο,ὅταν στὶς κοινωνίες αιτίες οἱ ἰδεολογίες, ὡς συγκινησιακὰ συστήματα πίστεως,ἔχουν ἕνα θρησκευτικὸ χαρακτῆρα (ἐνῶ στὴν,ἐν πολλοῖς,ἀποϊερωμένη ζωὴ τῆς Δύσεως,τὴ μορφὴ ἀκινητοποιημένης πίστεως,πέραν τοῦ ὅτι στὶς δυτικές κοινωνίες ἡ ἀπήχηση τῆς παραδοσιακῆς θρησκείας καὶ πάντως τῶν ἰδεολογιῶν, γιά ἱστορικοὺς λόγους,παρουσιάζεται ὡς σήμερα, ἐξαιρετικὰ μειωμένη).

Ὅλοι οἱ ἐπαναστατικοὶ ἥρωες τῆς νεώτερης ἐποχῆς εἶχαν τὶς ὅποιες κοομοαντιλήψεις τους, βασισμένες σέ κοινὴ ἀφετηρία:

Τἡ φανερὴ ἢ λανθάνουσα θρησκευτικότητά τους, ἄν καὶ ἡ κοσμοαντίληψή τους βασιζόταν,σὲ ἐγγενῆ μαχητικό ἀθεϊσμό. Φαίνονταν πὼς ἀγνοοῦσαν ἢ «ἀρνούνταν τὸ Θεό,ἐνῶ τόν διατηροῦσαν,θέλοντας, οὐσιαστικά,ὑπερβαίνοντάς τον νὰ τὸν πραγματώσουν».Κυριαρχούνταν,ἔτσι,ἀπ’τὸ χιλιαστικὸ ὄνειρο,τὸ καταστροφικο-μηδενιστικὸ τέλος τοῦ «παλαιοῦ κόσμου»,κατὰ διαφορετικούς,βέβαια,τρόπους.

Ἡ φλογισμένη ἐπιθυμία,ποὺ τοὺς κατέκαιε στὴν ἐπαναστατική τους Οὐτοπία γιὰ μία καλλίτερη κοινωνία,μετέτρεπε τὸ «ἁπλῶς καλὸ σὲ ἀπόλυτο ἰδεῶδες, τὴν εὐκαιριακὴ δύναμη σὲ λατρεία τῆς βίας,τὴ σχετικὴ μεταλλαγὴ σὲ θεαματικὴ ἐξέγερση,τὴν κάποια εὔλογη ἐλπίδα σὲ ἄμετρη μανία».

Εἶναι αὐτό,ποὺ ἔχει χαρακτηρισθεῖ ὡς «μία ἀπόλυτη τάση πρὸς τὴν τελειότητα καὶ τὴν πληρότητα,ἡ ὁποία,παρ’ὅλα αὐτά,εἶναι ἕνα εἶδος ἀσθένειας«.

Τὸ ὅραμα μιᾶς καλύτερης ζωῆς στρατολογεῖτο στὴν Ἐπανά σταση γιὰ μία τελικὴ λύση. «Τό ὄνειρο γινόταν δόγμα,οἱ φόβοι φανατισμὸς καὶ οὶ ἰδέες σήματα γιὰ τὴν ἔσχατη πράξη«.

Ἡ μεταστροφὴ τῆς οὐτοπικῆς ἐπιθυμίας σὲ ἐπαναστατικὴ ἀπόφαση,ἀρχίζει ἀπὸ παλαιὰ μέχρι τὸν Τσὲ Γκεβάρα κ.ἄ. Ὁ Μάρξ ὅταν ρωτοῦσε:«Ἀπ’τήν ἐποχὴ τοῦ Ἀδὰμ δὲν ὑπάρχει τὸ δέντρο ταῦ Κακοῦ καὶ τὸ δέντρο τῆς Γνώσεως;»δεχόταν,ταυτόχρονα τήν «ἀφανῆ πρόοδο ἀκόμα κι’ἐκεῖ ὅπου οἱ σὺγχρονες οἰκονομικὲς συνθῆκες συνοδεύονταν ἀπὸ φρικτὲς ἄμεσες συνέπειες».Ἡ ἀντίληψὴ του αὐτή,ἀναγόταν σ’ἕνα «δόγμα ἱστορικῆς ἀγαθοεργίας τοῦ ἠθικῶς Κακού».Τὸ δόγμα αὐτὸ δικαιολογοῦσε τὰ πάντα.

Ἡ ἰδεολογία γιὰ τὶς ἀνθρωποθυσίες,ποὺ τελοῦνται στὶς μέρες μας ἔχει σαφῶς θρησκευτικό χαρακτῆρα,κηρύσσεται ἐν ὀνόματι τοῦ παραδοσιακοῦ θρησκευτισμοῦ.Σ’αὐτὴν φωλιάζει ἡ «παρανοϊκὴ» φλέβα,ποὺ ὑποχρεώνει τὰ 3% τοῦ ἐγκεφάλου τῶν φονταμεντάλιστῶν,νὰ δίνει,ἱστορικὰ καὶ κοινωνιολογικά,ἲ σως, λογικές,ἐξηγήσεις,οἱ ὁποῖες ἀφοροῦν τὰ συγκινησιακὰ «πιστεύω»τῶν ὀπαδῶν τους.

Ἐδῶ βρίσκονται,σὲ ἀτομικὸ καὶ συλλογικὸ ἐπίπεδο,οἱ παραι σθητικὲς ψυχώσεις,μία λανθάνουσα πίστη,ποὺ πραδιαθέτει γιὰ ψευδαισθήσεις πολιτισμικοθρησκευτικῆς καταδιώξεως ἢ ἀνωτερότητας.

Ἀπ΄τά παμπάλοια,ἄλλωστε,χρόνια,στοὺς λαοὺς τῆς περιοχῆς αὐτῆς,μαζὶ μὲ τὴ μεγάλη θρησκεία τοῦ πολιτισμοῦ καὶ τῆς κα ταλλαγῆς,κυριαρχεί,ἀταβιστικά μέχρι σήμερα ὁ μῦθος,ὅτι μόνο μία φορά τὴν ἔπαθαν,ὅπως ἡ πριγκιπέσα Μπαντρουλμπουντούρ, καθὼς ξέρουμε, ποὺ ἔδωσε σ’ἐνο γυρολόγο πραματευτὴ τὸ θαυματουργὸ λυχνάρι τοῦ συζύγου τῆς Ἀλαδίνου,παίρνοντας ἕνα καινούργιο,ὅταν ἐκεῖνος ἔλλειπε στὸ κυνῆγι.

Ἔκτοτε,τὸ πεῖσμα τῶν λαῶν τοῦ εὐρύτερου αὐτοῦ χώρου, ὑπῆρξε ἐχθρικό οιονεί «μακαββαιϊκό»,σὲ κάθε τί ξενικὸ καὶ ἑτερόδοξο ὅπως,λ.χ.,στὶς εἰκονομαχίες τοῦ 8ου μ. Χ. αἰῶνα,στὶς Σταυροφορίες μετέπειτα,ὡς τὸ Σοβιετικὸ καὶ ὕστερα Ἀμερικανικὸ Ἀφγανιστάν,στοὺς πολέμους στὸν Κόλπο μέχρι στὴ σημερινὴ μεταΣαντὰμ περίοδο κ.ο.κ,ἐνῶ στὸ βάθος του κάθε Ἀλῆς προσβλέπει στοὺς σύγχρονους δυτικοὺς ἠλεκτρονικοὺς ἄβακες, ποὺ μπορεῖ νἆναι ἡ αὐτοεπιβεβαίωσή του,μέσα ἀπ’τὰ δικαιώματα τοῦ ἀνθρώπου καὶ τοῦ πολίτη.

Δημοσιεύθηκε την 29.7.2005

«Υπο το μόδιον»

Του Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Το καινούργιο λυχνάρι,που απέκτησε η γυναίκα του Αλαδίνου,η Ελληνική

δηλαδή γραμματεία με τη lingua franca,η θρησκεία και οι πλαστικές

τέχνες,δε χρησιμοποιήθηκε σε ολόκληρη τη περιοχή,απ’την Κριμαία,τον

Ευφράτη νοτιοανατολικά και πέρα ακόμη,ως τα νοτιοδυτικά μέχρι τη Μεσόγειο.

Το πρώτο αυτό απόκτημα των λαών της περιοχής, αχρησιμοποίητο,τέθηκε «υπο το μόδιον»,στους μετέπειτα αιώνες,κρυμμένο,ουσιαστικά σε τοπικά

μοναστήρια,σέχτες, ιερά μέρη,και αλλού (αργότερα με τον Αβερρόη στη Δύση).

Και τούτο γιατί:

α) Δεν προσπάθησαν οι ΄Ελληνες να εξαναγκάσουν ή να πείσουν τους λαούς αυτούς ν’ακολουθήσουν το δικό τους πολιτισμό.

β) Η αγροτική Ελληνική θρησκεία,διαχρονικά,και πριν και μετά τις

νεώτερες μονοθεϊστικές θρησκείες,υπήρξε όμοια μ’εκείνη των άλλων

γεωργικών λαών.Και

γ) στους,αρχικά,νομαδικούς ή ημινομαδικούς λαούς των απογόνων του Αλή και του Αλαδίνου (που στις εκτεταμένες ερήμους και οάσεις αυτού του χώρου,συνέχισαν να ζουν έκτοτε και ως κύματα να μετακινούνται προς τις ευδαίμονες περιοχές των ακτών,μέσα στην οικειότητα της παρουσίας του αόρατου Θεού τους,του οποίου όχι τη μορφή,αλλά τη φωνή μόνο αρχήθεν άκουσαν,με τον Αβραάμ και τον Μωάμεθ στο όρος) υπήρξε το απαγορευτικό της εικονίσεως του θείου.

Γιατί ο πανάρχαιος Θεός της ερήμου δεν έχει σταθερά χαρακτηριστικά ως προς τη μορφή και τον τόπο διαμονής του,ήταν και είναι μόνος,ένας

απόκρυφος Θεός.

Ετσι,οι εικόνες του θείου είναι ταμπού και για τους λαούς και τις δυο μονοθεϊστικές θρησκείες της ευρύτερης περιοχής (το 'Ισλάμ και τον Ιουδαϊσμό),που έμειναν πιστές σ’αυτό.

Η μόνη παραχώρηση,που έγινε στον χριστιανισμό,υπήρξαν οι λαξευτές

εικόνες,αν και στην 'Ανατολική 'Ορθόδοξη 'Εκκλησία οι εικονοκλάστες

ηττήθηκαν,γενικά.

Ανατολικώτερα ο Βούδας παραστάθηκε ανθρωπομορφικά,με Ελληνική

τεχνοτροπία,μοιάζοντας με το θεό Απόλλωνα. Μεταφερμένος και στις στέππες της ανατολικής Ασίας,έφθασε στην Ιαπωνία.

Στις εκβολές του Δνείπερου την εποχή του Ιάσονα ήταν ιδρυμένη Ελληνική πόλη,που γειτόνευε με τη χώρα των νομάδων της Σκυθίας (πρώην γης των Κιμμερίων,η Κριμαίας, σήμερα).

Σύμφωνα με τον 'Ηρόδοτο (βιβλ.Δ',κεφ.78-80) ο βασιλέας των Σκυθών

Σκύλης,όταν οι νομάδες του παρέκαμπταν τον Βορυσθένη στη διάρκεια του ετήσιου κύκλου τους,συνήθιζε να γλυστρά απαρατήρητος μέσα σ’αυτή την Ελληνική πόλη για ένα μήνα περίπου κάθε χρόνο.Μόλις οι πύλες έκλειναν γερά πίσω του,άλλαζε τα ρούχα του με Ελληνικά ενδύματα και απολάμβανε τη ζωή στην αγορά.Ζούσε τον Ελληνικό τρόπο ζωής,συμμετέχοντας ακόμα και στη δημόσια λατρεία. Παραδόθηκε στην αγαπημένη του Ελληνική πόλη αγοράζοντας σπίτι εκεί και συνάπτοντας γάμο με μια γυναίκα απ’το Βορυσθένη.΄Εκανε όλ’αυτά τα πράγματα με κίνδυνο της ζωής του,γιατί διέπραττε μιαν ασυγχώρητη πράξη πολιτιστικής προδοσίας.Οι Σκύθες αποδοκίμαζαν μέ προσβλητικά λόγια τους ΄Ελληνες όσον αφορά την πρακτική τους συνήθεια να βακχεύουν, ήτοι να παρακινούνται οι άνθρωποι στην παραφροσύνη.Ο Ελληνικός

και ο νομαδικός τρόπος ζωής ήσαν έτσι εκ διαμέτρου αντίθετοι.

Το σκανδαλώδες θέαμα του βασιλέα τους Σκύλη να βακχεύει σ’ενα διονυσιακό θίασο μέσα στα τείχη του Βορυσθένη,τους προκάλεσε τόσο βαθειά ταραχή,που στάθηκαν αμείλικτοι:Δεν μπόρεσαν να ηρεμήσουν παρά μόνο όταν τον σκότωσαν.

Αργότερα,ωστόσο,Σκύθες γεωργοί,εισήγαγαν Ελληνικά έργα πλαστικής τέχνης (το πιο ελκυστικό γνώρισμα του Ελληνισμού) διακοσμημένα με μισοσκυθική τεχνοτροπία.Και λίγο μετά ο Σκύθης βασιλέας Ανάχαρσις (με μητέρα Ελληνίδα) μαζί με άλλους έξι σοφούς του κόσμου,είχε την τιμή και τη χαρά να φιλοξενηθεί στο σπίτι του τυράννου Κορίνθου Περίανδρου,στο καταπράσινο τοπίο του παραθαλάσσιου Λεχαίου.Και ήταν αυτή η πρώτη ιστορική συνάντηση επτά δυτικών και ανατολικών,στους αιώνες... Δημοσιεύθηκε την 5. 8.2005

Η σαγήνη του Ελληνισμού στη Δύση

Του Ματθαίου Χ.Ανδρεάδη

Την εποχή,που οι Σκύθες σκότωναν για τον φιλελληνισμό του τον βασιλέα τους Σκύλη,στη Σικελία ο Δουκέτιος,ηγέτης μιας σικελικής εξεγέρσεως(εναντίον Ελλήνων αποίκων,απ’ τους οποίους είχαν εκδιωχθεί και εκτοπισθεί οι Σικελοί), ηττημένος απ’τις Συρακούσες,την πιο ισχυρή απ’τις Ελληνικές πόλεις,αποσύρθηκε στην Κόρινθο,τη μητρόπολη των Συρακουσών,και μετά επέστρεψε,επικεφαλής ενός νέου πλήθους Ελλήνων για να ιδρύσει εκεί μια νέα Ελληνική αποικία.Αποδείχθηκε έτσι,οτι οι Σικελοί και οταν σήκωναν τα όπλα κατά των Ελλήνων,δεν μπορούσαν ν’αντισταθούν στην έλξη του Ελληνικού τρόπου ζωής.Και έγιναν Ελληνόφωνοι,τελικά,πολίτες των πόλεων-κρατών,που οργανώθηκαν στην ευρύτερη περιοχή τους. Μια πόλη-κράτος,ωστόσο,που τελικά κατέκτησε και συνένωσε πολιτικά όλη την περίμετρο της Μεσογείου, συμπεριλαμβανόμενου και του συνόλου του

αρχαιοελληνικού κόσμου ίσαμε τα δυτικά του ποταμού,Ευφράτη,ηταν η Ρώμη.Και οι Ρωμαίοι,χωρίς ν’αφήσουν κατά μέρος τη γλώσσα τους, υιοθέτησαν τον Ελληνικό τρόπο ζωής με αποτέλεσμα,όπως μας λένε η ιστορία και ο Οράτιος,η Γραικία,capta ferum vίctorem cepit et artes /intulίt

agresti Latio.

Το 410 μ.Χ η Ρώμη λεηλατήθηκε απ’τις ορδές του Αλάριχου,γεγονός που προκάλεσε τεράστια εντύπωση, ανάλογη πρός την καταστροφή της Ιερουσαλήμ ή μεταγενέστερα,της Κωνσταντινουπόλεως.

Αυτοί οι «βάρβαροι»,τελικά,οπως και άλλοι στην Ευρώπη, σ’ενα μακρύ διάστημα χρόνου,αφομοιώθηκαν.

Μερικοί απ’αυτούς απευθύνθηκαν,για να πετύχουν την πολιτιστική ανάπτυξη της Ευρώπης,στους οπαδούς του Αβερρόη,στον Πλήθωνα,το Μαρσίλιο Ficino και άλλους, δημιουργώντας την Αναγέννηση. Στο μεσοδιάστημα όμως,η νέα θρησκεία,ο Χριστιανισμός στη Δύση,σύμφωνα με τη δική της οικουμενικότητα,που απέβλεπε στο ΄Εσχατο της Ιστορίας του ανθρώπου, γενικά,θέλησε,απ’την εποχή του Αλάριχου με τον Αυγουστίνο,να βάλει στη θέση της civitas terrena(του αδελφοκτόνου Κάϊν) την Civitas Dei (του θύματος ΄Αβελ) και να τελειώνει με την ανθρώπινη ιστορική πορεία (processus). Αλλά στον μεσαίωνα,(που χαρακτηρίσθηκε εποχή του διχασμένου εγκεφάλου),ο Παπισμός έγινε υπερεθνική εξουσία,ενω οι θεολόγοι διαδέχθηκαν τους φιλοσόφους και τους επιστήμονες της αρχαιότητος («αφήστε τον Θαλή να φύγει με το ύδωρ του,τον Αναξιμένη με τον αέρα του,τους Στωϊκούς με το πύρ τους και τον Επίκουρο με το άτομό του», διακήρυσσσε ο Αυγουστίνος.Διωγμένος, έτσι,απ’τον Παράδεισο ο Αδάμ, έσπευδε στο Σπήλαιο του Πλάτωνα για ν’ αρχίσει τη ζωή του ως νέος δεσμώτης).

Σήμερα,με το millenium,έχει προκύψει το ερώτημα αν βρισκόμαστε στη θύρα νέου πολιτισμού.

Πολλοί φοβισμένοι υποστηρίζουν πως η Ευρώπη απειλείται από «νεοβαρβάρους».Ποιούς εννοούν άραγε και προ παντός, ποιά νέα, στην οικουμενικότητά της,θρησκεία,θα μπορούσε να τους χαλιναγωγήσει και καθοδηγήσει,οχι στο Σπήλαιο, βέβαια; Σημαίνοντες δυτικοί,του Πνεύματος και της Τέχνης για να θεμελιώσουν το παρόν και μέχρι να προγραμματίσουν το μέλλον,αρχίζουν να καταφεύγουν στην παγκοσμιότητα του αρχαιοελληνικού κόσμου.Πολλά ειναι στις μέρες μας τα σημάδια,σχετικά.

Αν ζούσε ο΄Αρνολντ Τόϋνμπη,πάντως,«ο Θουκυδίδης του 20ου αιώνα»,θα υποστήριζε τη θέση του, σύμφωνα με την οποία,ειναι αναπόφευκτες οι σχέσεις με τους γείτονες ή με τους βαρβάρους,ιδιαίτερα οταν αυτές τείνουν να προσανατολισθούν προς την παγκοσμιότητα και οχι προς τον μιλιταρισμό και τα στρατιωτικοποιημένα κράτη,μεταξύ των οποίων μοιράζεται ο πολιτισμός και εξουσιάζονται αποφασιστικά τα άλλα κράτη,κατά την έννοια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας απέναντι στον ελληνικό κόσμο.Τότε δηλαδή, που η φάση αυτη της ιστορίας οδήγησε στην αποσύνθεση του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού,αφού πάντοτε η εγκατάσταση οικουμενικού κράτους,οδηγεί σε εξωτερικούς κινδύνους,που προέρχονται απ’τους εχθρικούς «βαρβάρους»...

Δημοσιεύθηκε την 12η.8.2005

***

ΜΑΤΘΑΙΟΣ Χ.ΑΝΔΡΕΑΔΗΣ

'Ιστορικός συγγραφέας.Έχει κυκλοφορήσει τέσσερις τόμους γιά τήν ιστορία της νεώτερης Κορινθίας (1823-1900) περίπου 2.000 σελίδων,έχει λάβει μέρος σέ συνέδρια Πελοποννησιακών καί Κορινθιακών μελετών καί ἀρθρογραφεί σέ 'Αθηναϊκές καί Κορινθιακές ἐφημερίδες καί περιοδικά μέχρι σήμερα,γιά θέματα ἐπιστήμης, ἱστορίας καί πολιτισμού, καί ὄχι μόνο. Ἔχει τιμηθεί μέ τά μετάλλια του Δικηγορικού Συλλόγου Κορίνθου τό 2003 καί της 'Ενώσεως των ἐν Άθήναις Κορινθίων τό 2008.Βιογραφικό του περιλαμβάνεται στό 'Ελληνικό Who is who του 2008

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική ή κατά παράφραση ή διασκευή απόδοση του περιεχομένου του παρόντος web site με οποιονδήποτε τρόπο, ηλεκτρονικό, μηχανικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του συγγραφέα. Νόμος 2121/1993 και ισχύοντες παρ΄ημίν κανόνες του Διεθνούς Δικαίου.
Copyright © Mατθαίος Χ.Ανδρεάδης